WebClick Tracer

BISAG UNSA: Humay sa Panahon sa Katsila

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews /08 July) — Matod pang J. Mallat, usa ka Pranses nga nakabisita sa Pilipinas niadtong mga tuig 1840, ang humay mao ang labing importanteng produkto sa Pilipinas. Duha ka klase ang humay, lowland ug upland, apan mabahin pa kini sa daghang klase, sama sa quiriri, cuinarayan, ug romero, nga gitawag og mga senores arrozes sa mga taga-Vigan kay superyor kunog kalidad.

Dugang ni Mallat, ang pagtanom og humay dili hago nga trabaho para sa Indiyo (netibong Pilipino); gani lingaw siya niini kay mahilig siyag tubig ug lapok sama sa kabaw nga iyang kauban sa uma. Hmm, wala gyod ni kasulay si Mallat sa uma…

Sa banika, human kuno sa unang ulan, sunogon sa mga netibo ang sagbot ug kahoy, unya gamit ang pangtusok, maghimo silag lungag sa yuta ug itisok ang binhing humay. Sa patag, magsugod ang tanom sa Hunyo human madaro ug makaras ang basak. Kon motubo na ang lawngon ngadto sa 8 o 10 ka pulgada, itanom na ni sa paddy. Sa Nobiyembre ang ani, ug ang tanan – lalaki, babaye, mga anak, ug katigulangan – madasigon kaayong moapil sa trabaho. Morag nagpista kuno ang pamilya.

Sugod silag tipon sa humay nga binugkos, unya giokon nila ni aron mabulag ang mga lugas tipasi. Lubkon nila ang palay, ug pagtangtang sa panit sa humay, tawgon na kinig bigas (bugas). Kon maluto na, tawgon kinig kanin (kan-on) o morisqueta, ug puyde na kaonon

Walay artipisyal diri nga irigasyon, sumala ni Mallat. Sa Pilipinas, ang kinaiyahan maoy naghimo tanan. Ang langit wala maghikaw sa tubig nga kinahanglan sa yuta aron kini umahon. Kanindot tan-awon sa mga kahumayan nga naghagdan-hagdan sa bukid nga makita sa ubang parte sa nasod (lagmit sa Cordillera ang buot ipasabot ni Mallat.)

Sa halapad nga patag taliwala sa Marikina ug Pasig makita ang mga humay nga gitawag og macan ug sa bakilid sa mga bukid mao ang mangara, kansang mga lugas mas dako ug mas gahi. Sa ubang probinisya kaduha ang ani sa humay, o kondili ba, human sa ani, motanom silag mais. Ang pagtanom sa humay mao ang pagsabwag niini sa lapok, pag-ibot ug pagbalhin og tanom, ug pag-ani. Wala nay buhaton samtang kini nagtubo.

Gawas sa lokal nga konsumo, ang humay importante alang sa treyd (trade). Dakong bahin niini ginatumod ngadto sa Tsina diin makasulod kini nga libreg buhis, lakip ang barko nga mosulod sa suba sa Canton. (Kaniadto diay tigtumod tag bugas? Nganong tig-angkat na man ta karon?)

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback