WebClick Tracer

BISAG UNSA: Ang Gubat sa Bacolod-Kalawi, Lanao del Sur 1903

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/Enero 10) — Sa tuig 1902, nag-isyug proklamasyon ang Amerkanong Division Commander nga si Gen. Adna R. Chaffee ngadto sa mga Moro sa Lake Lanao. Matod pa sa proklamasyon, ang Pilipinas, lakip ang Mindanao, gitugyan na sa mga Katsila ngadto sa mga Amerkano pinaagi sa Treaty of Paris sa 1898. Busa, kinahanglang ilhon sa tanang lumupyo sa Pilipinas, netibo ug langyaw, ang gahom sa Amerika sa pagdumala sa Pilipinas kay tumong niini ang pagprotektar sa tanang tawo.

Komento pa ni A. Henry Savage Landor sa iyang librong gimantala sa 1904, wala tawon kaila ang mga Malanao (Maranaw) sa Amerika ni kabati sa Paris o sa giingong Treaty. Sa ilang hunahuna, gilansis lang sila sa mga Kano aron masakop ang ilang teritoryo nga walay bugno.

Ang unang tubag sa Sultan sa Bacolod sa Lanao sa maong proklamasyon mao nga okey siya makig-amigo sa mga Kano ug walay tinguhang makigbugno sa ila basta tahoron lang ang iyang mga katungod.

Dihang mihangyo ang Amerkanong komander nga mobisita sa Bacolod, mitubag ang Sultan nga hulat sa sulod sa tulo ka bulan, ug bisitahi una ang ubang mga lungsod liyok sa Lake Lanao aron makita niya unsay epekto sa mga tawo ang pagduaw sa mga Kano.

Sa Hunyo 1902, misulat ang Sultan ug iyang adbayser nga si Panandungan nga naghangyo sa mga Kano nga mobalik sa baybayon (Malabang). Matod pa sa sulat, “Kinahanglan mosunod ka sa among relihiyon ug batasan, kay kondili, ikaw ray magbasol. Kining sulat adunay sunog sa unom ka bahin timailhan sa giyera.”

Sa Hulyo, misulat na pod ang Sultan. “Sultian ta mo nga balik mo sa dagat kay dili mo angay dinhi uban sa mga tuli nga Maranao, kay kamo pisot. Mga tulisan mong dako ug dili mi gustong mosunod sa inyong relihiyon. Mokaon mog baboy. Kondili mo mopahawa, anhi puyo sa Bacolod ubos sa Sultan ug Panandungan kinsa maoy motuli ninyo. Kondili mo moanhi, kamiy moanha sa inyo.”

Pag-abot sa Septiyembre 1902, ang Sultan sa Bacolod na lang ang nagmagahi sa pakig-amigo sa mga Kano. Busa niadtong Abril 7, 1903 ang Bacolod gisulong sa mga Kano nga gipangulohan ni Capt. John Pershing. Ang ilang puwersa gitibuok sa Troops A, G, L sa 15th Cavalry; Companies C, F, G, ug M, 27th Infantry; duha ka gun section (Vickers-Maxims-machine gun) sa 25th Battery F, A; ug duha ka mortar section sa 17th Battery F, A. Suportado sila sa mga kabayo ug mula para mokarga sa rasyon, amunisyon, ug tambal, apil mga doktor ug endyiner.

Ang mga Kano moabot og 700 ka tawo, batok sa 200 ka Maranaw nga nagdepensa sa kuta sa Bacolod nga nahimutang sa tuktok sa uska bungtod. Ang kuta gidayandayanan og dagkong banner nga kolor pula, bughaw, ug puti. Giliyokan kinig mga trinsera nga adunay mga suyak. Apan ang mga Kano nakapuwesto sa mas taas nga bungtod diin nila gipaulanan og mortar ug gimasinggan ang kuta sa Bacolod aron “mahumok” usa sulngon. Makabalos tuod og pabuto ang mga Maranaw gamit ang klase-klaseng pusil sama sa Remington apil ang lantaka, apan klaro nga dili patas ang armas sa magkasumpaking puwersa.

Sa ikaduhang adlaw nga nagbayloay silag pabuto, nagwara-warag puti nga bandera ang Kuta ug migula si Panandungan. Pinaagi sa interpreter, iyang gipadayag ang iyang reklamo ngadto sa mga Amerkano: “Kon gusto sa mga Amerkano makig-away namo, puwes mag-away mi, apan ingna sila nga makig-away nga morag lalaki. Unsa man na nga sige silag kaon sa among mga lubi daplin sa linaw. Pagpangawat na, dili giyera!” Giisa na sab sa kuta ang bandera sa giyera, ug nagbinayloay na sab silag bala.

Sa ikatulong adlaw na gihasmagan sa mga Kano ang kuta. Tagsa-tagsa nilang nailog ang mga trinsera pinaagi sa pagbutang og mga tulay-kawayan. Dihang nakubkob ang kuta, gibuslotan sa mga Kano ang atop sa kuwartel ug gisuksokan og sunog nga sagbot ug kahoy, ug gibuboan og gaas. Nagdilaab na ang tibuok kuta sa Bacolod.

Sulod sa kuta 30 ka sunog nga lawas ang nakita. Sa kinatibuk-an, kutob 150 ang napatay sa mga Maranaw, lakip sila Panandungan, ang mga rajamuda nga sila Diumbla, Sampurna, Dalumanancup, ug Datu Macasara, Mara, Magurumba, ug ang mga datu sa Maciu nga sila Cabugataw ug Sansayu. Sa kabahin sa mga Kano, usa ang patay, 14 ang samdan.

Gisunod og atake sa mga Kano ang kuta sa Kalawit, tulo lang ka kilometro gikan sa Bacolod. Sama sa Bacolod, ila ning gipaulanan og mortar ug gimasinggan sa unang adlaw. Sa sunod adlaw, misurender ang Kalawit nga napatyan og 23 ka tawo, sumala ni Datu Ampuan.

Gisuyod ug nakuha sa mga Kano ang kapin 100 ka kuta sa Lanao, dagko ug gagmay, sa unang hugna sa gubat tali Amerkano ug Maranaw sa Lanao. Apan kini diay ang mga liso sa kagubot nga gibilin sa mga Kano.

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback