WebClick Tracer

BISAG UNSA: Kaningag, Take Two

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/Hunyo 20) — Usa sa lamas nga nakapaintriga nako dihang nagreserts ko sa lutong Lumadnon sa Dabaw mao ang karingag o kaningag. Brawn ni nga polbos nga maoy ilang betsin kaniadto, matod pang William A, ang among tiglutong Bagobo. Gikan ni sa panit sa kahoy, gipauga, ug gidukdok aron mapolbos.

Sa tantong panuki-duki, ako rang nasayran nga ang kaningag mao diay ang cinnamon sa Iningles.  Nasorpresa gyod ko kay naa diay cinnamon sa Dabaw? Kay dokumentohon man namo ang proseso sa pagluto, mga sangkap ug lamas, nangutana ko kon puyde ba makakuhag litrato sa kahoy nga kaningag. Tubag ni William nga lakwon og uska adlaw sa kalasangan sa bukid Apo una pa makakitag kaningag.  Atras dayon ming duha ni Glyd A, ang research coordinator.

mactiu 1Sa pagsulat nako sa artikulong “Bisag Unsa: Karingag” (MindaNews, Feb 24, 2013) nagsige pa mig pangitag kahoy nga kaningag aron kodakan (kanang dili lagi layo, pastilan.) Dihang nasayran namo nga naay kaningag sa People’s Park, giadto dayon namo ni Glyd. Apan ang kaningag didto mao ang Cinnamomum  camphora, uska specie nga  maoy tinubdan sa camphor.  Duha pa ka tuig ang milabay una mi nakakuhag larawan sa tinuod nga kaningag (Cinnamomom mindanaense ), nga nakodakan ni  Titing T – uska staff sa NGO nga Tricom – sa kalasangan sa Kulaman, Sultan Kudarat!  Ang iyang larawan sa kaningag among naapil sa librong Davao Cuisine: Recipes of the ten tribes of Davao City (PWC, 2014.)

Ang kaningag natala na sa mga Egyptian niadto pang mga tuig 2000 sa wala pa matawo si Kristo. Para lang gyod ni sa mga hari o ihalad sa mga diwata. Daghan nig gamit, gikan sa lamas ug pahumot, lakip ang pag-embalsamo sa mummy.  Sa panahon sa imperyong Romano, ang 300 gramo nga kaningag balor og napulo ka bulang suweldo. Tawon,  kinsay maka-afford?

Dihang nailog sa mga Turko ang yutang trade routes ngadto-nganhi sa Europe ug Asya sa mga tuig 1450, napugos ang mga European sa pagpangitag ruta sa dagat. Sa 1488, ang mga Portuges mituyok sa ubos sa Aprika padulong sa India. Si Columbus nahipandol sa Amerika niadtong 1492.

Sa 1521, si Magellan napadpad sa Pilipinas. Human siya gitigbak ni Lapu-Lapu, ang nahabiling tripulante milayag ngadto sa Quipit (Labason, Zamboanga del Norte) diin nila gibaylo ang duha ka dakong puthaw nga sundang sa walo ka kilong kaningag gikan sa mga Subanon. Lipay kaayo ang mga Subanon sa duha ka puthaw nga sundang, apan mas lipay ang mga Katsila kay ang cinnamon kaniadto morag bulawan kabililhon didto sa Europe.

Niadtong 1567, samtang nanghuraw si Miguel Lopez de Legaspi sa Kabisay-an ug amihanang Mindanaw, mga kinse ka Katsila ang nangamatay sa sobrang lanlan og kaningag. Tingali nahangol kay daw bulawan ni kamahal.  Ang unang kuta sa mga Katsila sa Zamboanga gitawag nilag Canela (Kinatsila sa kaningag kun cinnamon), nahimong La Caldera, ug karon Barrio Recodo.

Sa taho ni Laarhoven, sa mga tuig 1660, ang kaningag, apil asupre ug  balasbulawan, maoy ginaeksport sa Dabaw.  Sa 1770, mitaho si Capt. Thomas Forrest nga daghang kaningag sa habagatang Mindanaw, first class pa gyod. Apan dili maayo ang pagpaksit sa panit sa kahoy, ug napuo ang kaningag.

Tawon, ang kaningag sa Dabaw tua na sa hilit nga lugar. Hangtod karon, wala pa gyod ko kakitag buhi nga kahoy nga kaningag. Pupanagsa, makakita kog tibuok panit-kaningag sa mga herbolaryo diha sa kalsada, kay puyde sab ni tambal sa klase-klaseng sakit. Apan mas lami gyod ni isagol para sa cinnamon bread.

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback