Ni Lourdes Ampildon, Duane Espiñosa ug Bernadie Jamora
MALAYBALAY – Malipayon nga nisulod si Meriam Campong sa eskwelahan suot ang iyang tandong isa ka adlaw niadtong Grade 3 pa siya. Tandong ang tawag sa tradisyunal nga suot sa mga babaeng Maguindanaon. Apan nihunong siya paglakaw sa dihang nadunggan niya nga gitawag siya og “ninja” sa mga bata sa Kibawe, Bukidnon, ang dapit sa iyahang inahan.
Sa kadugayan, nahangyo ra niya ang iyang amahan nga isa ka Maguindanaon nga dili nalang sa siya mosul-ob og tandong. Apan gi angkon niya nga isip usa ka batan-ong taga Kibawe, dili niya mabulag sa iyang pagkatawo ang duha niya ka kultura – ang iyang pagka Manobo ug pagkaMaguindanaon.
Giangkon sa National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) nga hangtud karon nakasinati pa gihapon og diskriminasyon, marginalisasyong ekonomikanhon ug political disempowerment ang mga Lumad. Matud pa ni Gilian Dunuan, sa NCIP ancestral domain office sa usa ka forum kaniadtong 2015, kini taliwala nga aduna nay Indigenous Peoples Rights Act of 1997, nga gimando ang seguridad sa ilang mga katungod sa 1987 Philippine Constitution ug sa kadaghang kasabutan sa mga kanasuran alang sa proteksyon sa ilang katungod.
Si Meriam, 19-anyos nga dalaga ang kandidata sa Munisipyo sa Kibawe para sa Laga Ta Bukidnon (Miss Bukidnon) 2017, isa sa mga gidagsa nga kalihokan sa bagohay pa lamang natapos nga Kaamulan 2017.
Midako sa Barangay Talahiron, lungsod sa Kibawe si Meriam ug matud pa niya garbo alang kaniya nga nahimong representante sa iyang tribo ug lungsod.
Managlahi gyud ang duha ka tribu sa pamilya ni Meriam apan dili kini babag sa iya kay mao naman kini ang iyang namat-an.
Sama sa ubang mga babaye sa sitio Kimaya, si Meriam nagpuyo nga simpli, malinawon ug adunay pangandoy. Sumala pa sa iyang usa ka higala, magtindog lang kini kung mag sakay sa bus padulong sa lungsod sa Damulog para lang maka abot sa iyang tunghaan sa Cotabato.
“Dili man ko gwapa, itomon man ug pamanit, kulot ug buhok. Pero kini ang nag pamatood nga ako usa ka Lumad nga Manobo,” sulti niya.
Matud pa, usahay mawalaan siya og kompyansa sa iyang kaugalingon pero pinaagi sa pagtuo sa kaugalingong abilidad, garbo alang kaniya nga ang mga Lumad niusbong na sa nagkadaiyang aspeto sa kinabuhi sa mga kumunidad sa Bukidnon.
Sumala ni Meriam, kaniadtong dise-otso pa siya gihatagan siya ug katungod sa iyang amahan sa pagpili sa iyang gusto sundo’ng kultura: pagka Manobo o Maguindanaon. Miingon usab siya nga ang iyang inahan nagbalik Islam para sa iyang amahan apan dugang pa ni Meriam nagsunod gihapon sa naandan sa mga Manobo ang iyang nahan.
Dugang pa niya, ang pag- respito ug paghigugma mao ang pundasyon sa ilang lig-on nga pamilya.
“Ang paghigugma ug pagdawat sa duha ka kultura akong gisugdan sa akung kaugalingon,” sulti niya.
Matud pa niya, iyang nadak-an ang pag gamit sa kultura sa Manobo ug Maguindanaon sama sa inistoryahan, sayaw ug kanta kay isa kini sa gitudlo sa iyang inahan mao ang paghigugma ug pag preserba sa kultura.
Mas na hiyang si Meriam sa kultura sa Manobo tungod kay mao kini iyang naandan ug nadak-an sa pag amuma sa iyang inahan. Iya gihapon gi subay ang kultura sa iyang amahan sama sa dili pagkaon og baboy. Apan adunay mga naandan sa pamilya sa iyang amahan nga wala niya natuman: sama sa pagdumili pagapil sa mga beauty pageant.
Matud pa ni Meriam, ang pag-ila sa kultura mao ang tinobdan sa pag-respito, pagtuo ug pag-sunod niini. Apan dunay usa ka dakong problema nga iyang nakita isip Lumad: ang kabatan-onan karon dali nang makalimot sa gigikanan ug sobra na’ng na dani sa uso karon sa popular culture.
“Para naku isa lang ang solusyon sa maong problema, ang dili nato paglimot sa atong gigikanan”, dugang ni Meriam.
Sumala ni Meriam gusto gyud niya mapamatod-an nga ang mga Lumad karun nagpakita na ug abilidad sa bisan unsang natad, ilabi na sa fashion. Isa kini sa iyang motibo sa pagapil sa Laga ta Bukidnon.
Malipayon ug mapasigarbohon ang inahan ni Meriam nga si Emelda Saliling, 49 anyos, sa nakab-ot sa iyang anak. Bisan tuod wala naswertihan nga modaog, madinaogon na gihapon ang maginahan.
“Sa adlaw sa Laga Ta Bukidnon wala gyud mi kwarta pero nangita gyud mig pamaagi aron maka biyahe gikan sa Kibawe para lang magsuporta sa akung anak. Nabalaka gyud ko kay wala siya nakadaog ug naghilaka pa gyud siya pero bisan paman proud kaayo ko tungod kay iyang gidala ang pangalan sa tribu sa Manobo”, matud niya.
Sumala pa ni Florante Callo, ang Tourism and Investment Officer sa Kibawe, ilang napili si Meriam nga kandidata sa lungsod tungod kay usa siya ka maayo nga ehemplo dili lang sa Kibawe apan sa tibook kumunidad sa Lumad diri sa probinsya.
Gipadayag usab ni Callo nga gusto niya adunay mahitabo nga proyekto para kang Meriam. Gusto niya nga ang Laga sa lungsod adunay papel aron sa pag tabang dili lang sa women’s sector apan mahimo usab nga maayong ehemplo sa mga kabatan-onan, adunay adbokasiya sa anti-drugs, ug alang usab sa tourism ug environmental protection.
Dugang pa ni Callo giduso ni Mrs. Maria Canoy, inahan ni Laga Ta Kadingilan ug budget officer- tourism coordinator sa Kadingilan nga tagaan ug pondo ang Laga para mahimo ang mga plano kung kinsa ang maka daog sa maong kompetisyon.
Sumala ni Meriam, ang pagtuo sa Ginoo ug pagka maabi-abihon sa katawhan ang nagdala kaniya sa Laga Ta Bukidnon 2017.
Siya napilian sa iyang mga kauban nga kandidata isip Ms. Congeniality sa maong kompetisyon.
“Being a beauty queen is not just only wearing the crown in your head but wearing it in your heart”, matud ni Meriam.
Sa pagpasabot ni Ms. Loreta Sol Dinlayan, in-charge sa Bukidnon State University Ethno-Cultural Museum, ang inter-marriage makatabang og enhance sa duha relasyon sa duha ka kultura. Dugang pa niya gipatagbo pinaagi sa kaminyoon sa mga ginikanan ni Meriam ang duha ka kultura sa Maguindanao ug Manobo.
Matud pa ni Dinlayan nga magtutudlo usab sa sociology sa BukSU, ang pagkasinabtay usab nga dala sa intermarriage makatabang sa proseso sa kalinaw. Matud pa niya sa sugilanon sa Mindanao daghan kaayong mga bangi nga naresolbar sa pagpaminyo.
Karong panahon, matud pa ni Dinlayan, gaevolve gyud ang kultura ug dili kini pwede ma sarado sa naandan kaniadto tungod kay kini “dynamic”.
Duna usab kini implikasyon sa pagorganisar sa sunod nga Kaamulan, dugang pa niya.
“Pwede pod siguro luag-luagan ang ispasyo dili lang siya nakatutok lang sa pito ka tribo kay ang gakahitabo gamay ra man gyud sad nagahin sa ila,” dugang niya.
Matud pa ni Dinlayan, pwede siguro himoon ang Kaamulan isip ispasyo para sa dialogo taliwala sa Lumad ug dili Lumad nga nanimuyo na usab sa probinsya sa Bukidnon.
Apan matud niya, tutukan pod gyud ang kalamboan sa pito ka tribo sa programa sa tibuok tuig, dili lang panahon sa festival. (Ni Lourdes Ampildon, Duane Espiñosa ug Bernadie Jamora/BS Development Communication students sa Bukidnon State University para sa DC 143 – Ipalambo Special Section sa Central Mindanao Newswatch)
(Ang IPALAMBO usa ka special section sa Ang Bandilyo ug Central Mindanao Newswatch, mga weekly newspaper base sa Malaybalay City, Bukidnon. Ang section bunga sa pakigalayon sa maong newspaper ug sa BS Development Communication program sa Bukidnon State University alang sa subject nga DevCom 143 o Production and Management of a Community Newspaper. Ang mga unod sa special section resulta sa workshop ug field work sa mga estudyante ubos sa giya sa ilang magtutudlo nga si Mr. Walter I. Balane sa College of Social Development and Technology.)