Matud pa nga ang kalambuan sa usa ka nasud nagadepende sa kataas sa edukasyon nga nakab-ot sa katawhan. Kung illiterate ang katawhan mag-aginod ang paglambo sa nasud apan kung edukado ang katawhan ug sangkap sa kalidadong edukasyon abante kini. Adunay mga nasud nga ila gyung gihatagan og dakong gibug-aton ang edukasyon. Gani sa pampublikong tulunghaan libre gyud ang edukasyon, aduna pay mga iandam nga pagkaon aron makakaon ang kabataan. Ingon ani ang sistema sa ilang edukasyon.
Sa Pilipinas, diin nakalatid sa Artikulo XIV Seksyon 1 sa atong Batakang Balaod, nagaingon ang Estado nga moprotekta ug mopromota sa katungod sa katawhan sa kalidad nga edukasyon sa tanang ang-ang ug mohatag og insaktong pamaagi aron ang tanan makab-ot niini. Apan tataw ug dili ikalimod ang komeryalisasyon sa atong edukasyon karon. Bisan pa ginaingon nga katungod sa matag-usa sa pag-angkon niini apan subedahon gyud ang pagkab-ot niini. Sa pampublikong tulunghaan aduna gihapoy bayad. Sa elementarya ug sekondarya maingon ta nga kaya pa sa uban apan sa kolehiyo sa mga Unibersidad sa Estado aduna na gyuy mahal ang bayad, ug dili ang tanan makasulod sa maong Unibersidad tungod kay aduna pay ginaingon nga "test" aron masukod ang imong kahibalo. Susama sa University of the Philippines ug University of Southeastern Philippines aduna silay "qualifying test" diin ang makapasa lamang ang makasulod sa maong unibersidad. Ang UP diin moatiman unta kini sa mga estudyanteng dili kakaya sa pagbayad sa pribadong eskwelahan apan dominante ang mga arang-arang og kahimtang ang nakasulod dinhi. Sa USEP usab limitado lamang ang makasulod dinhi tungod kay dili basta-basta ang pagdawat tungod usab sa limitadong fasilidades ug kakulang sa mga magtutudlo.
Kung atong tan-awon unta padaghanon sa estado ang pagtukod sa mga unibersidad nga gipanag-iyan niini apan nagkahinay na man hinuon kini sa pagkawala ug sa tinuod nga sitwasyon mas mitaas ang twisyon sa maong eskwelahan. Inanay na usab kining miapas sa twisyon sa pribadong eskwelahan. Sa ingon niining kahimtang asa na ang giingon sa atong batakang balaod nga usa ka katungod sa matag-usa ang kalidad nga edukasyon. Mas daghan ang nahunong sa pageskwela kay dili na man kini makakaya sa pagbayad sa kamahal sa twisyon.
Sa pribadong mga eskwelahan usab grabe na ug taga-liog na gyud ang kamahal sa twisyon, kay matud pa nila nga kinihanglang daw nila nga magtaas aron mapatas-an usab ang suhulan sa ilang mga empleyado. Apan dili kini tinuod sa kasamtangang kahimtang tungod kay daghan sa mga pribadong tulunghaan nga ang suhulan sa mga magtutudlo gamay lamang. Gihimo na lang usab nga rason sa mga nanag-iya sa eskwelahan ang suhulan sa mga magtutudlo hangtud nga nahulog na lang nga ang pagkakomerssalisasy on sa edukasyon. Kung akong tukion ang kasagarang nanag-iya sa mga pribadong eskwelahan mao man ang mga relihiyosong sektor. Ang kanunay nga pagtaas sa balayranan sa twisyon nakapawala kanila usab sa tumong nga mao ang pagtabang sa katawhan.
Kung ingon niini ang hulagway sa sistema sa atong edukasyon, layo ra nga padulong gyud kita sa pagkaot-ot ug dili kita molambo, Ang edukasyon importante ug katungod kini nga maangkon sa matag usa.
(Ang MindaViews ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Jelieta E. Mariveles-Ruca bag-o lang migradwar sa iyang PhD sa University of Southeastern Philippines. Aktibo siya sa Gabriela ug sa Alliance of Concerned Teachers.)
