(Note from MindaNews: This is the official transcript of President Rodrigo Duterte’s speech, as delivered in Cebuano, released by the Presidential News Desk of the Presidential Communications Office)
Presidential Communications Office
Presidential News Desk
SPEECH OF
PRESIDENT RODRIGO ROA DUTERTE
DURING THE MERIENDA WITH THE FORMER REBELS
[Delivered at Heroes Hall, Malacañan Palace | 21 February 2018]
Salamat ug palihog lingkod mong tanan.
Niadtong unang panahon, sige’g saka ko’g bukid, Talaingod, Paquibato, mag tan-aw ko sa inyong dagway ba. Ingon ko, “Kaning mga bataa ni…”
Abi nakong pirming away, maabot dinhig Malacañan. Muabot ang giyera ngadto sa Malacañan. Natinuod gyud ang buang, nangabot, pero wa na hinuo’y armas. [laughter] Nagya-ya lang mo.
Kanang… Kinsa man ‘tong ga-hostage nako sa Barangay [inaudible]? Sige daw. Wa raba’y muangkon. Sige na. Kinsa ‘tong nag — Mga taga-Talaingod? Duol-duol man na sa Paquibato.
Kinsa’y nag-hostage nako ngadto? Kinsa’y nagtutok sa M14 sa akong ulo? Kay ang muangkon, tagaan ta mo’g tag-duha ka asawa ug house and lot ngari. [laughter] Mga ya-ya.
Ato unang panganlan ang gipahinungdan diri, ang National Defense Undersecretary Rey Mapagu; Mao ning gadala karon sa atong traksyon, atong paningkamot nga magkasinabot ta.
Anaa pud diri si General Guerrero, ang Chief of Staff; Nia pud ngari si Lieutenant General Ben Madrigal Jr.; Nia pud si Major General Glen Paje; — Hala. Sus kay wa mo mag-abot ani… Kuyaw ni — Mga opisyal ug ang mga kasundaluhan; ug ang akong mga kaigsuonan.
Karon, nakakita na mo’g Malacañan. Unsa may tan-aw ninyo? Gwapo? [Crowd: Gwapo.] Inyo na ni. Manguli na mi. [laughter] Mao may inyong gi-ambisyunan niadto. Ngano mag liko-liko pa man ta? Pila gud ka kinabuhi nikalas kay kani may inyong gusto. Sige. Muadto na ta, mga general. [laughter] Mga y***. Sige’g…
Baw-an ninyo, mao ni. Nahibaw mi sa sitwasyon. Ako, nakasabot ko. Dugay na kong mayor sa Davao. Kamong tanan, one time or another, naka-bisita mo’g Davao. O, tan-awa ang Davao. Magmalinawon kay dili man ta kontra niadto. So kami ra’y naka-buylo og maayo kay inyong kooperasyon — Didto ra mo dapit sa Paquibato. Tan-awa ang Davao ron.
Sa ubang lugar, Magpet, kanang mga didto sa… Kanang mga lugar, Mabini, Pantukan, kana may inyong sigehan og patay’g sundalo. Kana.
Tan-awa ninyo ang sitwasyon ninyo niadto. Muingon mo nga gipabayaan mo sa gobyerno, correct, kay dili man nato tanan matagad dayon. Ang kinahanglan gyud ninyo, sa tinuod lang, panginabuhi, pagkaon, eskwela.
Karon, naningkamot na ta ana kay dili man gud basta-basta lang. Ebolusyon na eh. Hinay-hinay lang ba. Pareho karong Piilpino, nagsugod ta og mag 60 million niadto, karon 110 million na ta. Hinay-hinay na ta’g pang-u***. Tan-awa, nidaghan na ta. Wa’y trabaho. Pang-u*** pa mo.
Mao na ang akong giingon. Kamo ba, musulod mo sa kalihukan, ibilin ninyo ang inyong mga anak. Ang uban ninyo, di makauli. Unya nagpagawas mo og tao sa kalibutan, inyong biyaan.
Naay ubang leader ninyo, nidako na nang inyong anak, ma-heneral na na sa Armed Forces of the Philippines, kamo nagpabilin ngadto. Wa gani panahon magputol anang inyong kuko, wala kakita’g nail cutter sukad. Mas baga pa gud mo’g kuko kaysa kabaw.
You know, mao ‘tong ingon sila nagbinastos ko. Dili. Wa ko magbinastos. Naingon ko, kaning mga mga Amazona, mangadto mo’g bukid, kauban pa ang bana, magtiayon, makig-away. Wa gani mo kahibaw og asa ta paingon.
Wa gani ko kahibaw og unsa’y a’tong mahitabo sunod tuig nga naa na sa tanang computer, tanang utok, tanang bright na sundalo ug mga empleyado nato, gagamit og utok kada adlaw og unsa’y atong buhaton. Wa gani mi kahibaw og unsa’y gyud atong paingnan ani, kanus-a muabot. Kamo pa kaha?
Maong giingon, biyaan ang pamilya. Eh ‘di ayaw mo pagpanganak. Human, after 17 years, nagkita sila sa ilang anak. Maayo ba na? Mao na’y inyong gisudlan? Mao ‘tong niingon ko, “Kamong mga babae, og gusto mo mag-NPA, ayaw mo panganak.”
Tinuod man na. Maayo ra mo anang sigeg panganak, unya muadto sa kalihukan. Wa gani kasabot og unsa, maminaw anang mga batan-on, mga tiguwang nga gina…
Pila ka tuig na si Sison nakig-away? Singkwenta anyos. Ako, estudyante, maminaw ko niadto. Mao nang nakasabot ko’g unsay kalihukan, unsay kapait, unsay kalisod. Mao nang ako may muadto sa bukid. “O, mag-istorya ta.”
Tan-awa ra gyud mong mga NPA. Pagka-mayor nako, nagpalit ko’g bag-ong tractor para na sa dalan diha padulong anang Lumiad sa taas. Unsa may gihimo ninyo? Gihagbong ninyo ngadto sa — Inyong gituwad didto sa bukid. Kana, kabuang ba.
Kay kinsang kwarta na? Kamo, inyo. Kinsa’y naglisod? Eh ‘di kamo. Unsa’y — Kabuang ana. Kanus-a man na, 1988, diba? Gihulog ninyo ang Caterpillar nga akong gipalit kay nangayo mo og — Tractor ug bulldozer [inaudible] nga ang inyong dalan ma ayo diha sa Lumiad padulong didto sa taas.
Tan-awa og unsa’y pag-antos ninyo. Kinsa may ganahan muadto didto nga mga taga-gobyerno? Mahadlok pusilon. Unya naa na’y irrigation ni Inday, inyong gipangayuan, ‘di ni-retreat ‘tong contractor. Nasuko si Inday.
O, tan-awa ron. Maglisod ta’g suod aning Inday kay init mang ulo niya. Mao lagi na. Kinsa may inyong gituohan? Si Sison? Kinsa man na si Sison? Unsa may iyang relasyon sa Ginoo? Nganong mutuo man pud anang p***** i** na?
Kabugok ana. Naminaw ko estudyante pa ko. Kaming duha ni Bebot Bello, kanang Executive Secretary — kanang Labor Secretary, DOLE. Kauban mi ana maminaw ni Sison kay lagi, batan-on pa, gusto nimo ilisdan ang gobyerno, diha dayon muabot.
Mangayo ka’g milagro. Imposible man na. So gusto nila. “Kaning gobyerno ari, di ni kahatag sa a’tong gusto, makigbisog ta, makig-away ta. Gamit ta’g armas.” O, another 50 years na, so 100 years ta mag-away. Asa mo paingon?
Unsa may dead end ninyo og wa mo musurrender (surrender)? Magsige mo’g away. Naa man gyuy musurrender usa, duha, tulo. ‘Di it would — “Mao na, kana, kana siya. Sa finance na siya. Kana sa medical.”
Ako, gahuwat man pud ko’g panahon. Mao nang itudlo, ingnon pud nako ang sundalo, “Ayaw na ninyo na’g duola.” Ingon ko, “Kanang ayaw na’g duola na sila. Targeta (target) nalang. Tutal, daghan man ta’g — Ngano makig-away pa man ta nila’g dasmagay diha? Didto sa layo. Pasabugin mo na ‘yang ulo.”
Mao gyud na’y mahitabo ninyo. Ana gyud mahitabo. Di man gyud mo magdugay. There has to be — Naa gyud usa ka adlaw nga musayop ka. Unsa may nakuha ninyong Sison beh? Si Sison, milyonaryo. Naa sa gawas. Pila na ka tuig ang p***** i** niya.
Ang gasto niya, kamo’y nagkagod. Unsa’y inyong capital? Inyong dugo ug kinabuhi sa inyong isig-katao. Pila’y ilang kobra? Minahan? Ang minahan, pila’y maghatag — ang hatag sa ila? 30, 40, 50 million. Kanang sagingan, pila’y ginahatag? Pila man? Abi ninyo’g singko milyones? Sus. Gipang-ilad mo.
Kobra na sila, ang pinakaubos sa plantasyon is 15 million. Nahibaw-an namo na kay naa’y remittance padulong ngadto. Among tan-awon na ang record na kwarta. Dili na man na mangayo harap-harapan. Kamo may gihimong mangolekta’g sinsilyo diha sa ubos.
Pagkahuman, ang mga asawa pa ninyo, hipo-hipoon pa sa mga p***** i** niya. Wa lang mo kahibaw kay di man kamo’y nag [inaudible] kay kamo may naa sa pikas. Wa gyuy mahimo intawon ang mga babae diha, ana-anaon o. Hinam-hinamon.
Kay namatay. Kinsa… Pila gud ka nitibo namatay? Inyong silingan, inyong — Ika’y mupatay sa komunista. Suguon pa ka mu — “Patya na imong igsuon. Patya imong amahan.” P**** i**. Unya wa gyud mo makasuod ana’g, “Tarong ba ning a’tong ginabuhat? Naa ba ni sa husto?” Basin mao’y — Ginabutang tanang wa’y Ginoo. Ang inyong Ginoo, Hudas. Si Sison.
Diin man na siya? Ngano — Unsa man na siyang klaseng Ginoo nga mutuo man mo? Mutuo ba — Buang mo anang iyang mga kasakupan. Gusto lang na mu-ilog og gobyerno. O, nia na man mo. Karon, ihatag na nako.
Magpirmahay na ta. Nia man ta ngari daan. Ihatag na nako ang Malacañang sa katong nisurrender (surrender) na, ngari o. Kamo na’y padagan sa gobyerno ha. Basin ugma, magka y***-y*** balikan ta mo. Kamo ba, kay gusto niya. Nia na man mo. Ihatag nako ning gobyerno ninyo. Magpirma ta ron. Kaya ninyo? Kaya ba ninyo? Kay pirmahon ko na. Di man gyud diay mo mudawat.
Maglisod man gani ko’g padagan ngaring y*** kadaghan nakog sulugoon diri, kamo pa. Unya ang inyong nahibaw-an, pusilan. Maayo rabang naay daghang bala. Pagkahurot sa bala, biyaan na ko diri, nidagan na. Hala, kamang, sirit sa bukid. Tago-tago kay wa na may bala.
Ngano musukol mo nako, nga ang akong bala lima kabuok barko, gahuwat. Mao gyud na ngadto [inaudible] para sa kamatayon sa NPA sa probinsya, siyudad sa Davao. Nia pa, mga sundalo, hutda na’g patay nang mga — ratrati na. O, kani, para ni sa mga operating units sa NPA sa Kidapawan. Naa na ngadto, gisuwat og karton. Gi-deliver na ngadto para…
Mangita mo’g kamatayon, mutuo mo anang Sison. Si Sison, gabasa ni Karl Marx, ni Mao Tse-tung. Wa na’y iba karon ning mga p***** i** ni. Kay ang China — Paadtuon ta mo sa China, ubanon ta mo sa China — Tan-awa ang komunista nga sa katapusan, nahimong kapitalista.
Paadtuon ta mo’g Hongkong. Tagaan ta mo’g camera. Papicture (picture) mo ngadto. Tan-awa og unsa’y demokrasya nga ang tao og naa nang maningkamot, may abilidad, makakwarta. Di man kinahanglan ta mamilyonaryo tanan.
Pero makig-away mo? Wa gyud mo kasabot. Ako, nakasabot dayon ko. Kay kadtong una, pag-revolution ni Aquino, gipang-buhian, hasta nang si Evasco, inyong bata-bata nga pari, nia na man na. Nakahibaw ko kay Cabinet member na nga eh.
Mga niadto, [ka-priso?]. Duha man na sila diba? Father Tison ug Father Evasco. Si Tison niadto sa America. Kung gusto lang niyang Americano na, didto magpakamatay ang buang. Pari. Unya si Evasco nia ron ngari. Kanang General, naghagutgot ning t*** i**** paria ni. O, ayaw, pasagdi na siya kay trabaho na man na siya diha.
Wa koy makit-an nga maayong basin — Wa koy nakit-ang maayong gibuhat sa NPA sa inyong kinabuhi. Iskwela? P***** i**. Unsa’y ginatudlo sa inyong anak? Armadong pakigbisog, unsaon pagpakamatay ngari sa kalibutan. Mao na’y ilang gina… wa may lain. Pagpangilog kay kuno tag-iya ta sa tanang yuta na. Pwede ba nang ingun-ana?
Wa gani mangangkon si Hesu Kristo. Gilansang siya sa cross, didto sa yuta pa nga dili iya. Nang-isquat (squat). Niadto pa man na. Unya mag-sige ta’g panganak unya mutuo pud mo anang mga pa — Naa bay pari diri? Is there a priest here? No? Chaplain, wala? Tuo pud mo mga pari. I-bawal kuno mag-pills, bawal. O, tan-awa. Manganak mo, tag-unom, tag-pito. Susmaryosep.
Maluoy ko sa tawo. Wala kakita’g mama, papa. Mag-NPA na hinuon. Wa’y ligo. Ang mga babae diha wa’y ligo, wa’y ilis, baho’g ilok. Sige’g — Imbes na unta babae magpahumot, magpagwapa arong magakos. Kinsa may ganahan mugakos og wa kay ligo?
Mao na, wala, maligo man na’g suba, magdali-dali. Tan-awa nang inyong lubot diha, diba naay alimatok? [laughter]
Unsa man, magkasinabot ta ani? Bitaw, tinarong storya ba. Wala man mi — Tinarong man ning gobyernoha. Karon, libre na ang edukasyon. Mag-sige mo’g ingon nga, “Mao na akong anak…” Unsa may ihatag nimo? P***** i** kanang nipa hut diha? Kanang kawayan na ganun?”
Karon, libre na sa akong gobyerno. Libre na. Hasta kamo makaeskwela na. Ikaw, pwede ka na mag-doctor. Pero mamatayan ka ng pasyente, makamenos menos sa ato. [laughter] Himuon ta ni’g doctor nga tiguwang nga malimot og asa putlon. Eh ‘di baril. [laughter] “Unsaon man pag-abri sa iya? Nagsugod man aning i**** o…?”
Libre na ang edukasyon karon. Unsa man ang reklamo ninyo? Puy-anan? Oh sige. Si Inday, niabot na ang iyangg — Ayaw na’g hilabti ninyo kang Inday. Inday, may mga usa ka libo, og ang iyang gusto — Ang ako, naa koy akong gibuhat para sa militar ug pulis. Ayaw ninyo’g hilabti ha.
Ayaw’g sunod mo anang Kadamay niyo’g kawatan. Y***. Naa mo’y inyo. Ayaw na’g hilabti ninyo. Pasagdi lang na kay kang Inday, gusto niya balay gyud, naay yuta. And so nalangan lang iya. Pero ang iyang target, 5,000.
Mudagan siguro’g presidente pud ning buang? Pataka’g panghatag. [laughter] Kadaghan anang y***. Mubuto mong Inday? [crowd: Oo.] Mangulata gani na’g sheriff, NPA pa? [laughter]
Buutan man na si Inday, ayaw lang painiti na pirmanente’g ulo na. Maldita kaayo na. Mao ‘tong nasuko na sila ni — Nasuko na siya ninyo kay katong gisaad niyang irrigasyon ngadto sa Paquibato, gipakialaman man pud sa y*** na NPA.
“Kay ilaha man ‘tong kontra, Day. O ‘di na mi ana, Day.” Unya niingon pud dayon ning si, [Ah-Ah?], “Ah. Ah. Ah. Ah. Ah. Ah.” Buhi pa ang buang? Buhi pa? [Badiang?] gud? “Ah. Ah. Ah. Ah. Ah.” ‘Yun.
“Maghuwat na lang mi’g ma-mayor pa ka’g usab kay mang hold-up na pud mi. [laughter] T*** i** ni. Si Al, ‘tong pari? Naa pa diha? [Crowd: Naa pa.] Sige pa’g misa? Para tua tanan sa impyerno, sige, didto-a pangalawat.
Kita mo ba? Ako, naningkamot ko. Libre na ang skwela ron. Niingon ko na lang, og daghan gyud mo mag-surrender, hangyuon ko na lang military. Gikawat man na sa Kadamay ang ilang balay diri. Giingnan ko ang militar nga, “Ayaw na, sagdi lang na. Makig-away ta diha? Puro man pud na Pilipino, pobre. Makihati nang Kadamay sa kaguol, mao nang Kadamay. Mao na, maong pasagdi lang na.”
Karon, og wa gyuy lain, unya daghan mo mu-surrender, magdungan mong tanan og kanaog, adtoa sila ngadto, ingna, “First come, first serve.” Oh, og maulahi, wa’y kasilyas. [laughter] Duol ra man sa Talomo Bay. Didto mo kalibang sa daplin sa… Oo, didto mo manghugas. Kuhaan ta mo’g [inaudible] ug — Maong manglutaw na inyong igit diha didto sa…
Naa koy kuan. Pero og daghan gyud mo, wa koy ikahatag karon. Pero sa siyudad, hangyu-on na lang pud nako ang militar na mag huwat-huwat na lang. Pero at the same time, karong tuiga, sugdan pud nako ang ila. Mangita na pud ko’g lain, laing lugar. Wa gyud koy laing ikahatag. Naa na sa Tagum, ambot og na — Kuan man ni si kuan oh. [Bong, pila sa Tagum ang bakante? Asa na ni dapit? Saan din ito? Nandiyan na? Pero existing na ‘yun?]
Sige, ingna sila. Ani na lang. Naa ma na’y 1,000. Naa na sa Talomo, sa Bangkal, human na man halos na ang — Ihatag man unta na sa military ug police. Ihatag ko na lang na sa inyo. Mangita na lang ko. Ako na lang silang — Mangita’g laing kuan. Didto na lang sila sa Insular Village. Simple man ngadto. Og dili, adto sa Shrine.
Ihatag ko na lang na basta daghan mong musurrender (surrender). Ingna silang taga-bukid, “Uli na mo ngari.” Ingna sila, “Di ko makig-away ninyo. Ayaw pag dala’g armas.” Ayaw — Pwera lang ‘tong mag-CAFGU. “Mao ni, mao ‘to iyang nawong, ingun-ani o.”
Pagpalista mo daan kay kanang usa ka libo, ihatag ko na lang na sa inyo. May balay na mo. Unya kompleto na. Naay eskwelahan. Libre man ang college. So tagaan ta lang mo og allowance ana.
Ana mo… Kahibaw ka’g unsa among giistoryahan sa taas? Mga negosyante. Siguro — Kinsa akong mga… akong kasulti dugay? Mga construction. Unsa’y ilang plano? Muadto sila sa Middle East kay naay ilang convention kay wala na tay trabahante diri nga skilled workers. T***…
“Ikaw, tagaan ka. Ikaw ngari. Tagaan ta ka’g trabaho karon. O sige, ika’y usab. Mag [inaudible] ta og electric wire diri.” Og ika’y akong pabuhaton, giugdaw ning operasyon sa… [laughter] Oh, naa mo. Imbis [inaudible] mao’y abrihan, ang imong laslason una ang o*** padulong ngadto sa…
Wala na ta’y master electrician, wala tay master carpenter. Wala tay — Tua tanan sa Middle East. Kanang paghimo la’g kasilyas, kanang pag-flush. Kay kanang — Kamong mga NPA mao’y kuhaong construction worker, pag-flush nimo, kanang tae mismo musulod didto sa… musulpot ngadto sa taas. [laughter]
Wa man mo’y nahibaw-an diri. Giyera giyera, giyera giyera, murag buang. Sige ra mo’g pang-ana, giyera. Kapoy man ni. Tagai ko’g kuan beh, armalite beh. Tadtaron ko na, ipapatay na. Kapoy.
Mao na ang — Tagaan ta mo’g kuan. Tagai lang og panahon ang atong gobyerno. Para man ni sa tanan. Di man ni para sa militar lang. Tagai’g buylo gamay kay sa Manila, wala na gyuy trabahante, tinuod. Naa may kinahanglan mu-guide ninyo.
Karon, undang ang construction sa Davao. Siya ma’y muingon, “Kana, busluti.” Kana lang man duha, okay man lang basta naay master electrician. “Kana, bungkaga na diha.”
“Kaning pisi o kaning wire diri, kaning blue, diri na padulong. Kanang yellow, lain pud na siya. Kanang red, ibutang sa imong dunggan.” Pag-switch ana raba… [laughter] Paghikog na lang. Kay naa may mutudlo ana. Inig flush nimo’g kubeta, naay tubo. Kung kamo’y pabuhaton karon…
Taas ang inyong panahon eh. By this time, master na man unta mo sa mga ingon ana. Di na man mo kinahanglan magskwela mo. Unta trabaho mo tulo ka tuig ana sa… Mao nang gitawag nila’g mga kapatas. Kapatas na unta mo ron.
Paghimo ninyo sa kasilyas, “Vsh… vshh..” Diretso gyud ngadto. Pagpagawas, “Psh… vshh…” mubalik ang tubig. Nag-una pa na inyong bulbol nga… [laughter]
Kanang, libre na man ang eskwela run. Tagaan ta mo’g — [Bong, paki… Dapat ang TESDA mao na na’y muadto didto’g asa sila. Magtravel-travel eh. Patyon pa ni sa inyong mga kauban kay nag-surrender og…] Kamo nga nagsurrender og armas, bantay mo ha. Kay P***** i**, kahibaw man gyud mo nga kuan. O, diri ka nalang. Dili bitaw. Kahibaw mo, basta kanang sa… anaon ka gyud.
So kamo ana, diri na lang mo sa Armed Forces. Mag-CAFGU na lang mo. Mao na sila’y anaa una arong makabalik na mo sa inyong yutang natawhan. Di na man mo kabalik og bukid. Di na mo kabalik og bukid og di niyo patyon na tanan nang mga g*** na.
So siguraduha una silang mahurot para makabalik man lang man mo’g asa gilubong ang inyong tatay ug nana’y, inyong mga ninuno. Og dili, prisoner pud mo. Maski na’g naa na mo sa gawas, mura mo’g naa sa priso, di mo kalihok.
So kadtong mga wa’y sakit, kadtong mga… Kanang sa mga baga, TB-hon (TB-Tuberculosis), dali ra man na. TB? Tudlu-i ra sila’g asa nang Caltex diri. Paburutan na’g hangin ang… Kamong wa’y sakit — [Unya, Bong, kaning mga babae, tagai’g gamayng allowance]. Wa’y mga sudlay, wa na’y mga… Puro ni de-kuto tanan. Wa na ma’y panahon magkuto kay diha ra man ang army gapatroyla, nagdagan dagan na man pud.
Iskwela inyong mga anak, libre na. Ako’y mugasto sa ilang training. Akong i-order na ron ang TESDA na padul-a na lang ang training didto sa inyo pero og dili, magbayad ta’g truck. [Bong, timan-i ha.]
Musakay mo, ihatod mo didto sa TESDA, didtoa ngadto ang master electrician. Mga three to six months. Mao na kita ka anang mga tao nga wa’y problema sa ilang trabaho. Tua na tanan sa Middle East.
Ang ako lang hinakit sa ila, kay kanang mga Pilipina intawon tua ngadto, ilang ginapasipad-an. Mao nang nahurot akong pasensya. Gibawal nako run sa Kuwait. Kay ang kultura sa Arab, di nako na — Ayaw. ‘Wag mong i-ano, patayin mo ‘yan.
—END—
