(Note from MindaNews: This is the official transcript of President Rodrigo Duterte’s speech, as delivered, released by the Presidential News Desk of the Presidential Communications Office)
Presidential Communications Office
Presidential News Desk
SPEECH OF
PRESIDENT RODRIGO ROA DUTERTE
DURING THE MRIENDA WITH THE
FORMER REBELS
[Delivered at Heroes Hall, Malacañan Palace | 07 February 2018]
Daghang salamat. Panglingkod mo. Salamat sa inyong kortesiya.
Most of my or a good portion of my talk with you — discourse — this afternoon would be in the Visayan dialect kay medyo — kasabot mo’g Ilokano? Mag-inilokano ko ngari. Kinsa’y nakasabot og Maranao? So mag-Binisaya ko.
So ang atong — ni-a karon kanato kauban maong halandong Executive Secretary Salvador Medialdea; ang atong Defense Undersecretary Cardozo Luna; ang atong Chief of Staff, ang pinaka-hepe sa militar karon, si Lieutenant General — General na diay ni siya, kay upat na man kabuok ang iyang — Rey Leonardo Guerrero; unya si… sa Mindanao Command, sa Eastern — kung mag-atubang ka og mapa sa Pilipinas, ang imong right hand, mao na’y Eastern. Basta nakatutok ka lang sa Pilipinas. Eastern side, ug ngari sa imong wala, mao nang Western side. Ang taas ana, mao nang Luzon, Visayas, Mindanao — Southern Mindanao ta.
So mao ni sila ang mga opisyal ug ang mga enlisted personnel. Sa akong Armed Forces of the Philippines nato, mga sundalo; ug kadtong kamo na nagbalik loob sa pamahalaan; ug akong mga kaigsuonan.
Naa ko’y speech pero mag — Di man Binisaya. Unsaon na man ning y***? Ininglish (English) eh. Ako pa’y mu — itranslate (translate) pa nako kana. Kanang… Kinsa man ni si Sison? Nakaila mong Sison? Kaning si Jose Maria Sison, nakaila mo? Nakakita mo aning g*** ni?
Ako, nakaila ko niya. Tung unang panahon, bata pa ako, maminaw pud ko niya. Kay lagi, dili man pud ko anak og dato. Dili pud ko anak og pobre. Pero niagi mi og kaantos pareho natong tanan, kamong mga Bisaya, wa’y labot ang mga Lumad na niadto’g Mindanao.
Og dili ka Muslim, ug ang imong ba-ba, inistoryahan, Maranao, Maguindanao, Iranon, sama sa Davao ug ang mga Kagan, unya Maguindanao, Tausug, Iranon — dili ta taga-Mindanao. Dayo ta sa Mindanao.
Ang atong mga ginikanan, nilangyaw sa Mindanao niadto. Mao na’y tinuod diha. Og ikaw Katoliko, Protestante, Kristiyanos, dili ka taga-Mindanao.
Kay niatong unang panahon — wala muabot tung y***** Español nga si Magellan, niabot pa diha’g suroy ang buang, di man ni iyang nasod. 400 years gud ta. Kwatro senyos anyos nag antos ta nila. Mao na to sila og Amerikano, ilang giilog, gihimo tang sulugu-on, we were subjected to imperialist nga gobyerno, mao nang inyong imperialista.
Dugay naman na silang nawala. Pero mao na. Nauna ang mga Islam — mga… ilang Evangelists, ilang mga preachers, kanang Imam. Nauna pa’g sulod ang Islam gikan sa… didto sa Thailand, nituyok na sila sa Malaysia, mao nang naagian nila, puro mga Muslim. Unya niabot sila og Indonesia unya ni hinay-hinay sila’g saka sa Mindanao.
Pero niadtong panahona, naabot na pud ang mga Kinatsila, ilang gibara diha sa Zamboanga. So pirting away na. Mao na niadto. Pero kana silang mga Maranao, parehas sa akong — ang akong lola, taga Lanao del Sur man, kana sila ug ang mga Tausug, naa na sila’y medyo bangi pud niadtong unang panahon nga wa pa muabot ang Kristyanos.
Tungod anang relihiyon, [inaudible] Protestante, Katoliko, Jehova, ug unsa pa. May bangi na sila, Sunni ug Shiite. Mao nang naga-away na na sila niadto. Pag-abot Español, si Magellan ga dala og cross, ga dala og kanyon. Wala man pud ta’y ingon ana niadto, nitibo man atong mga gikagikan. Mga Bisaya. Nitibo.
Diba ang tawag sa ato, dili man Cebuano. Sugboanon. Og muingon sila’g, “Taga-diin ka?” “Taga-Sugbo mi.” Mga Iloc — aning Ilonggo, mao na na sila. Hiligaynon ang tawag ana. Waray. Mao na’y distribution nato.
So diri malanding (landing) ang buang, si Magellan, nagdala og armas, wala gyu’y mahimo ang Pilipino, musurrender (surrender). So in the span of 400 years, kwatro siyento anyos nga napugos gyud ta pag-embrace sa Kristiyanismo.
Eh ‘di pag diha niadto, dili ka mu-kuan, ihaw ka man. Mao na ang atong giagihan. Ambot, wala ko’y history pero mao pud nang Mindanao. Basta gani naay relihiyon — wala ko mag-ingo’g ngil-ad — apilan gyud na’g pwersa. Kadaghanan ana, bayolenteng panghitabo.
So mao na karon diri. Kaning Mindanao, sa panahon sa Kastila, wala ni matunga-tunga. Panahon sa Amerikano — kay gusto sila’g trabahante. Ang una gyud ana trabahante. Wala’y mutrabaho sa ila kay kadaghanang mga Amerikanong nilangyaw pud diri, sa panahon sa Amerikano, puro Christians, unya dili mutrabaho ang mga taga-Mindanao sa ilaha.
Ang mga Moro, kadaghanan, Islam ang tinuuhan. Mao nang ang Amerikano, niingon sila “Go to Mindanao because it is the land of promise.” So ang pinakaduol sa Mindanao, ibabaw ana, Cebu, Bohol, Leyte, Waray, unya mga Ilonggo.
Ang unang naabot sa siyudad sa Davao, sa amo mga Cebuanao, Bol-anon, Leyteño. Ang pag-abot sa mga Ilocano — ang Ilocano gyu’y una. Mga maestro nato niadto. Among mga maestro mga Ilocano, mga supervisor, Ilocano, mga educators, the early. Pero gagmay ra sila, mga maestra, naa sa gobyerno.
Mao nang nahitabo nga gipasulod ang kadaghang [inaudible]. Unya kita, tungod kay pobre ta, wala ta’y mapaabot sa Visayas kay gi sige’g bagyo. Wala pud ta’y matanom nga produktong makaon nato, muingo’g og six months after. Mao nang kadaghanan nato, mag-import ta niadto og mais sa ubang lugar — Antique — anang… menos ang bagyo. Unya anad ta og parat.
Mao ning atong kuan, kadaghanan, naa ra ta sa daplin sa dagat. Walay forest ngadto, lasang. Mao nahurot na man ka’g — Gagmay ngadto, gabuhat sila’g mga… ilang balay. Gihurot nila ang kahoy. So wala ang — kitang mga Bisaya, parat. Kay kadaghanan atong gikaon, naa daplin sa dagat.
It’s a genetic — murag naa na sa atong dugo nga muingon nga, “Parat man kaayo mo mutimpla.” Mao nang istorya diha. Karon, pag-abot anang panahona, apil na tang tanan. Mao nang naay giyera karon sa Mindanao kay ang mga Moro, ingon sila nauna, “Naunsa na man ni nga kami, wa mi’y mga titulo, wa mi’y mga yuta?”
They are into enclaves. Murag sitio-sitio lang na nila sa Davao. Pero wala sila’y usa ka lugar pareha anang Maguindanao — ARMM — Pero naglubog gyud sa kapobrehon.
Ambot og ngano, wa pud magkuwang ang gobyerno paghatag sa ilang subsidy sa ilang kwarta.
Ang problema niana og unsay nahitabo sa kwarta. Kamong taga-Mindanao nahibaw mo.
Karon ang mga Kristiyanos, kadaghanan Tagalog, niadto’g Mindanao. Sila Alcantara, Sarmiento, naa na silay daang capital, sila Floirendo.
So sila nang nag-negosyo og una, abaca niadto Manila hemp. Mao na’y inilog nga produkto sa Mindanao.
Mao na diha. Unya wala’y tao. Dapat wala’y masuko nato kay niadtong unang panahon, luag kaayo ang Mindanao.
Mindanao was really big for anybody. Dako ra kaayo. Apan sa Pilipino kay pala… Sige’g kabuntis ang… Nangadto’g Mindanao, mag-asawa, mag-pundo‘g usa ka pamilya, manganak og tag-unom, tag-pito. Ang pito nahimo na karon og traynta, ang traynta nahimong…
Usa ta sa pinaka hugot na sa kalibutan with 110 million. Unya ang atong Tmga yuta, ato nang giparentahan kay kwarta lagi. Mao nang mga banana plantation.
Ang inyong mga uma, ug katong nag-uma, gi-parentahan pud ug dili ibaligya. So karon mismo sa bugas natong ginakaon, kulang na.
Og dili ta mag-import sa Vietnam, Thailand, Laos, gutom ang abuton nato. Mao na’y problema diha. Karon, kanang gitanum dihang mga pineapple ug kanang mga banana, saging, dili na para konsumo sa Pilipino. Ang gihatag sa inyo, diba, mga reject diha sa palengke. Mao na atong gikaon.
Ang katong gwapong produkto binabaligya sa gawas sa mga korporasyon nga naa’y kwarta nga mupondo para mu-bulldoze ug bukid, magtanum diha. Karon, unsa ma’y reklamo nato?
Nisugot ta kay pobre gyud ta kadaghanan. Pareho nako, ang akong giapas trabaho. Mao nang gipasulod nako ang China, tanan, nakig-amigo ko para lang sa trabaho. Wala ko mag-apas anang buwis kay pila ra man na.
Tua man pud na mudiretso sa gobyerno, bahin-bahinon pa na sa tanang Pilipinas. Ang ako para naa’y trabaho ang tanang Pilipino.
Karon, sa Mindanao pinakadako kay wala’y bagyo. Nakaagi lang bagyo, ngadto ‘tong Pablo. Kamo, kinsa’y nakaila nako nisaka sa bukid? O, kinsa pa? Tug-an sa tinuod.
Diba misaka ko’g bukid, makig-istorya ko kay kuhaon nako ang inyong gibihag. Pulis, sundalo. Unya niadto mayor lang ko. Ang ako, interested lang ko sa trabaho.)
Ang ako, interesado lang ko sa trabaho.Tutal kanang NPA amigo ko man na. Gina-arbor pa gani nako ang mga sundalo. Kapila gud na kabeses musaka ko [garbled]? Ang katapusan nako, katong sa Surigao nga naay policewoman na babae. Mao ‘tong napugos ko’g saka. Giingnan ta mo, “Ayaw nang mga babae kay wa na’y labot sa giyera.”
Now, karon, kinsa man ni si Sison? Kinsa man ko? Ako, Presidente. Nag-atubang ninyo, nag saad, mao ni akong buhaton. Mao ni akong… nia sa akong plano sa akong utok.
Si Sison nag-damgo pud na’g iyang gobyerno. Mao pud na siya, gusto’g edukasyon libre. Libre tanan. Hasta ang katre libre. Ang pag-abot anang panahon mag [inaudible], naa pa’y taxation ang mga — Una ka maka anak, bayad ka sa komunista.
P**** i**** mga y***. Mga hambugero. Mao na siya gusto siya muilis nako. Wala’y kwestiyon na. Pilipino siya eh. Ambot ug Pilipino ba gyud nang y*** na. Mura man na’g taga-Taiwan ug itsura.
Gusto siya na muda sa gobyerno, gusto siya mupuyo og ingon ani. Pero wa ko magpuyo diri ha. Tua ra ko sa barracks. Mulabang pa ako ug suba, kanang Pasig River.
Manghalwan pa ko. Mao na akong sud-an padulong ug pag-abot kay wa’y… wa ma’y kwarta ang gobyerno. Maningkamot pa ko ug bingwit diha og unsa’y akong mabingwit. Usahay panty, usahay bra. [laughter] Mga buang ning mga komunistang y***.
Gusto siya magpa-pili’g Presidente, walay kwestiyon na. Ingon ang — Pilipino ka, okay. Unang una, Pilipino natural-born. Buot pagsabot, pag gawas nimo sa lawas sa imong inahan, Pilipino ka na. Mao bitaw ning…
Sultihan ta na mo ana. Mao man nang akong… usa sa naga padagan nako. Kaning pag-ingon sa Supreme Court nga Pilipino — kay naa lagi’y batas sa gawas, treaty, na kani daw mga wa’y citizenship, wakahibaw’g kinsa nang anak, mao diha og asa siya nakit-an, kung diri sa Pilipinas, Pilipino siya.
Pero ang Constitution natin istrikto. Pilipino ka gyud. Nga paggawas nimo sa imong [unsa’y tawag ana sa Binisaya? Kanang putos ninyo. Mao nang putos sa bata na ilubong pagka…]
O, paggawas nimo ana, naa ka pa diha, Pilipino ka na. Buot pasabot, imong ginikanan, nanganak nga nagbikaka, nagpagawas ug bata, Pilipino. Mao na’y buot… Kay giusab sa Korte Suprema na [inaudible] ko kay wa man na’y klaro. Unsa man ning klase.
Usa pud na ka sem — duha ka semester na kaming mga abogado. Usa ka tuig sige’g ingon, “Gaunsa man ning Pilipino? Kinsa man ning Pilipino? Mao nang Pilipino, kana, kana. Gibalik-balik, unya usbon lang.
Wa man ko mainggit. Naa ta’y Constitution eh. Sundon nato. Kay kita baya lain-lain ta’g sinultian. Naay Ilocano, naay Moro, naay Surigao, naay Ilocano. Di ta magkasinabot sa atong sinultian. Pero nag-ipon tang tanan.
Atong mga lolo niadto nagkasinabot nga maskig dili — lain imong kinan-an, lain imong batasan, mag-ipon ta kay mag mugna ta ug nasod.
Naghimo ta’g Constitution. Kanang Constitution, kay dili man na mabasa sa tanan, it is represented. Ang [inaudible] nila ana, kani.
Mao ni’y nagdala nato tanan. Oras di ta magkasinabot, wala’y musunod sa Constitution, bungkag ta. Sigurado na. Lain-lain tag sinultihan eh. Eh di kanya-kanya ta.
But we are one because ang atong Constitution gaingon nga naa’y mga opisyal diri sa Pilipinas, pero pinili sa tao. Sovereignty ang puder sa tao. Di man ta tanan pwedeng mag-Presidente, maghimo lang ta’g Presidente. Mag himo lang ta’g presidente usab. Pilion sa tao, eleksyon. Siya’y tagaan nato sa puder. Pag kumkom anang sovereignty, sagrado na.
Mao nang ngari sa opisina, ako’y mu-appoint kanus-a ka ma-heneral, kanus-a ka mahimong secretary of kinsa ka, executive Secretary. Kinsa’y mabutang diha sa Korte Suprema, naa sa ako. Pero ang Constitution naa’y gihatag. Pinili ka sa tao.
Unsa man na’y gibuhat ni Sison? Nakaila mo anang y*** na? Ang iya, nagbasa’g libro about komunista. Niadtong unang panahon, kay pobre pud nang Europe, mao pud na’y ilang gusto. Pero karon ang Russia ang numero unong komunista. Ug diri sa Asya, ang Tsina or China, puro kapitalista na.
Ang nagpabilin, ang komunista. Unsa ma’y ilang pamaagi? Kuhaon nila ang gobyerno pinaagi’g pakigbisog ug armas. Mao na’y diperensya diha.
Gusto ninyo niadto, gusto ninyong kamo’y mag trabaho ngari, diri, pinaagi sa inyong armas kay naa na’y gobyerno sa Pilipino eh. Naa na’y pinili. Naa na ko, naa na si General Guerrero, mga opisyal. Dili mani sila dato. Kadaghanan sa atong mga sundalo diha sa Philippine Academy of Police o sa… Dili na mga dato. Kung mga dato ni dili ni mangempleyo. Mao’y gusto sa y***, makig-away.
Dugay na sila’g antos anang kamang anang y***** bukid. Nag alimatok ka diha. Hasta alimatok kan-on. Unsa ma’y makuha nimo anang sundalo? Masking ako, wa ko musugot.
Akong anak, si Sebastian, ingon siya, “Mag-babae na lang ko.” Ingon ko, “Mas maayo pa. T*** i** kabuang nimo. Di gani ka ka antos y***.”
Pero kanang military sacrifice na. Sakripisyo na sila pareho ninyo. Pero unsa ma’y inyong gipaabot? Kinsa may inyong Diyos? P**** i** si Sison. Diin man na gikan ang iyang pagkasagrado? Iyang utok na binasa niya sa libro, itudlo pud niya sa mga tonto pareho niya. Musunod pud mo, magpakamatay mo.
Ingnan ta mo, mainyo kaya ni ninyo diri inig — tagaan ta mo’g 100 years ug makuha ba ninyo maski ang gate na lang. Para bakal, baligya ninyo. P***** i**. Tuo pud mo anang Sison.
Ga lanay lang ang utok ana. Unsa ma’y iyang gituldo ninyo? Magpatay, mangayo’g kwarta sa pobre ug sa dato tungod pinaagi sa armas. Kaning iyang trabaho murag holdup sa Pilipinas tanan.
Adto sa mga sagingan, tag-iya sa mga pineapple, “Oh, holdup. Bayad mo.” Ang bayaran diri sa Maynila, bangko-bangko lang na. Sulod nila diri sa bangko.
Mao na’y inyong trabaho. Actually kung unsa’y tan-aw nako ninyo, hold-upper mong tanan. Unsa ma’y gibuhat ninyo sa bukid? Magsuroy-suroy, mangita ug sundalo, patyon, unya mang hasi.
Kamong mga babae, wa mo kahibaw. Ang uban ninyong kauban, gina hipo-hipo pa ang mga paa ug dughan sa mga babae diha. Pagka-bastos anang p***** i****.
Wala na’y — Kadtong mga ilang mga utukan sa among panahon, wala na. Ang nagdala ana kanang mga sinalbahis. Sila, ang bayad sa minahin, kay inyo mang pabuthon, inyong sunugon, ug ang bayad nila diha sa abaca — abaca noon —- ug saging, billion na sila. Muingon ka’g kada bulan naa sila’y three billion nga makuha sa tanan. Naa hasta tong mga pobre.
Kuwentada na to hasta tong mga pobre nga ilang pangayuan. Bugas, pagkaon. Unsang klase ka? Gusto ka mamugna ug nasod? Unya dugo paagi nimo, patyon nimo mga tao. Naa pa’y ila, pag musurrender (surrender) ka, ilang tiwasan gyud.
Diha ko galagot. Unsang klase na? Kaya ‘yung mga sundalo, daghan na sila manibat. Mano mano ma’g taban ug laing asawa. Daghan na. Suma amo pang gipatay.
Kadaghan na anang gitawag na AWOL, AWOL. Naa ba’y sundalo nakulatahan pag mag-AWOL? Wala. Kung gusto nimo, dong, hawa diha. Hawa diha ug di ka gusto’g lisod og kinabuhi.
Kamo, hawa mo. Wala’y respeto. Babae ug laki, ihaw. Ana na siya. Kinsa’y na under ni [Hasmin?]? Kinsa’y na under ni [Hasmin?]? Ayaw mo’g kahadlok. [Hasmin?], babae na. Pero kusog kaayo na muluglog.
Mao na. Babae ha. Commander na diha sa Sta. Cruz. Magpet, Sta. Cruz, Kidapawan. Babae na siya. Mupatay na, luglog. Pareho pud Abu Sayyaf. Wala la’y camera.
Unsa man inyong — unsa man gisaad ana, edukasyon? Nagpirma na ko’g balaod tanan libre na. Ma-pobre’g ma-datu, tanang Pilipino karon libre na. Og naa moy mga anak nga bright, ayaw ko taga-i’g bugok, kanang palahubog. Binuang na.
Ako basta kanang labi na kanang Lumad, maadto gani sa opisina, unya muingon “Naay card sa akong anak.” Makakita gani ko’g 92, 93, unya ang Mathematics, 96, ah diretso.
Mao na ang Davao top notcher pirmi. Kay pa-eskwelahun namo na, papilion namo na’g eskwelahan, “Gusto ka’g Ateneo?” Patilawon nako’g mag-Ateneo, sige. Kunwari libre naman tanan, enroll ang inyong mga anak na bright, ipa-enroll sa UP.
Kadtung inyong mga anak na 17, 18 unya maayo na’g paghuna-huna, sige, pasudlon nako sa PMA. Gusto ko’g mga lumad na mga sundalong mga heneral. Tutal Pilipino man tang tanan — maypa si Allen Capuyan, nidako lang ang tiyan ug sinuroy anang buang. O, lumad man na. Manobo.
Mao na si Allen akong — Asa man si Allen? Absent. Ingna siya wa siya’y sweldo karong bulana. Y***. Katong mga bright, gusto ko — gusto pud kog kanang mga sa probinsya, i-assign ko ang mga pulis mga Moro.
Sa Davao gusto ko Moro. Wala man ko’y problema. Basta trabaho ka la’g tinarong diha. Mao na akong gusto. Dapat ngari pud para pantay-pantay ta tanan.
Ako, muingon gyud ko, mag-assign mo og kuan diha, lumad. Diri sa Davao pag-assign mo’g — naay daghang Maranao diri, puro badlungon. “DVD, DVD, DVD, DVD,” Bisag asa nang y***. [laughter]
Unya og imong ipadaplin, masuko. Mag-ana nga, “Allahu Akbar.” Akong lola Maranao ‘no. Ayaw ko’g binuangi. “Allahu Akbar” ang buang. Iitsa taka hinuon ko sa kanal, mao ra’y imo. Dako gud nang kanang diha sa ilang — Ah, maldito nang mga Maranao.
Diha sa San Pedro Church, strikto man ko diha kay gibombahan man na. Naa ko’y nakit-an diha usa o duha kabuok Tausug, gamay ra sila niadto. Pagkadugay na, nakit-an nako ang Tausug, diri na sa daplin. Didto lang sa layo, [inaudible]
“Nganong naabot man ngari? Didto ka man. Didto. Balik ngadto, ayaw diri. Sa laing dalan.”
“Ay sorry sir. Kay di man ko pabalikon ngadto.”
“Ay ngano, kinsa ma’y di magpabalik nimo?”
“Kanang mga Maranao, sir. Wala na sila’y kaluoy sa ako karon nga naa na ko sa daplin.”
“Ah, musugot ka diay? Balika ngadto. Tigbasa anang t*** i**** Maranao diha.”
“Ayaw sir kay atubangan baya sa simbahan, basin gabaan ka.” [laughter]
Hadlok man diay’g gaba ang y*** sa Gino-o sa… Ang style ninyo, style… style bugok.
Mao na diha. Libre na karon ang eskwela. Universal na. Tanan. Wala na mo. Ospital, niadto kanang PGH, imong mga doctor, mga intern, mga estudyante na sila pa’y muhatag sa — sila pa’y muhatag sa pasyente kung wa gyu’y medisina.
Pagkahibaw nako, tawag nako sila. Ana ko “Pila man inyong kinahanglan?”
“Sir, mga dahghang tanan pa-repair mga 100 million.”
“Pila’y larga? Tanang tao silbihi ha.”
Ingon siya “Kada tuig na sir?”
Ana ko “Dili. Kada buwan.”
So libre mo diha, kanang mga sakit labi na sa utok kanang ana, didto mo libre. Naay medisina diha. One hundred million a month na sila.
So kamo’g mga way kwarta, diretso mo ngadto, naa ma’y espesyalista. Ayaw mo’g probinsya kay mahal. Mangayo lang mo’g pliti nako, tagaan ta mo’g pliti.
Diba gitagaan ta mo’g mga cellphone? Naa mo tanan? Pila’y nag-prenda? Basi gi-prenda na siguro ninyo [laughter] Pareho mo’g sundalo, kay ang sundalo iprenda man pud ang pusil. Hasta pulis.
Tawga ko ninyo, naa man si Bong. Gitagaan mo’g card. Diba giingnan ta man mo na… Oh, tawga ninyo ang opisina sa militar. Tagaan ta mo’g kanang na’y sakit. Tanang sakit diha. Pagka kanang mga nanginahanglang espesyalista, diri na. Mao na’y premier, mao na’y pinaka number one nato nga ato gyud sa gobyerno unya mga bright ang naa diha, taga-UP.
So kanang inyong mga anak nga bright, i-diretso ko na sa UP. Kanang gusto magsundalo unya 90 puro ang grado, labi na gyud sa Mathematics, edi dito na sila PMA.
Labi na ni si — kaila man mo sigurong Tito. Barangay captain Tito gud? O diba number one man nang — utro pud na, collector.
Ana ko “Ikaw Tito, gapuwa lang na imong nawong, mura ka’g sigbin y**** ka.” [laughter]
Babag babag og patay diha sa highway. Iya na man tong patay ang NPA ibutang ngadto. Luspad pa sa tanang nangamatay. Patay gud, alangan gituyo man to nila Tito. Binuang.
“Tawga to si Presidente nga tua ngadto.” Ana ko “P***.” Akong giingnan si Tito, gibira nako sa likod, pangutan-a. Gibira ko na kanang si Morente karon sa Immigration, mao na’y Chief of Police, PD.
Ana ko gibira nako sa likod ana ko “P***** i**, sugo sa presidente, patyon tika. Patyon tika run p***** i** ka.”
“Ayaw intawon mayor,” “T*** i** ka. Kuhaa nang patay nimo diha sa tunga sa dalan.”
Ang mga sundalo pud, wa pud kahuwat, gipaligsan ang patay. So nilagpot ngadto sa daplin. Puti gud nang dalan… ah kanang abog. So ang patay nga NPA, murag namulbos og kalima. [laughter]
Ah sige. Uban uban mo anang NPA, mao na’y ginabuhat sa inyuha. Patay bugal bugalan, ibutang nimo sa tunga sa dalan? Tarong ba na nga binuhatan sa imong isig katao? Tuo mo mga NPA, unsa may nakaon ninyong y***?
Diri libre na. Buhatan tamo’g balay. Kana ganing Kadamay nangawat og balay, ang gihatag nga — ang gibuhat nako para sa sundalo ilang giilog diha. Kay lagi pobre daw kay naka — ana ko sa akong sundalo “Pasensya na lang.”
Dili ila karon — mga ordinaryong sundalo, gamay ra pud gud. Ana ko “Ihatag na lang na, ayaw na lang mo og kuan. Buhatan na lang ta mo og bag-o.”
Kanang sige ko karon naa mo — naa ko sa — Si Inday magbuhat na. Ang gusto niya — hambugera man si Inday eh. Gusto gyud niya kanang balay.
So naa siya’y gipagasto. Ang ako, hapit na mga — [Pila na lang buwan, Bong? Pila ka buwan na lang kanang balay sa mga — kato para sa sundalo? Nagsige’g ongoing ang y***, tapulan man ning…] — Usa ka condo namo, 1,000 gud na kabuok. Ana ana, naginatbangay.
Pero kamo, didto mong Inday. Ayaw mo panghilabot ngari kay ikaw, gusto ninyo mupuyo ngadto sa 3rd floor? Kay ang 2nd floor puro sundalo. 3rd floor butangan nako’g mga Moro nga surrenderrees para rambol na mo tanan diha. [laughter] Mawala pa akong problema.
Og naay muingon “Mayor, nagpatay man ni sila ngari.” “Pasagdi! T*** i***** y***. Naghatag bitaw na’g problema. Tiwasay sila.”
Muingon ang mga NPA gi-surrender ang mga armas, ipabalik. [laughter]
Hutda ninyo ang sundalo kung mahurot daw ninyo be.
Karon buhat — nganong mahadlok kong Sison? Sige’g panghadlok sa ako. Tonto gyud. Sukol ka nako? Naa ko’y eroplano. Ah, lagpot bitaw akong bomba, reklamo.
Ingnan nako “bombahan ko nang inyong p**** i**** eskwelahan.” Ana dayon sila “Ah Duterte diktador, pasista, mao kini, mao kana, U.S.” T*** i**** insulto. Kanus-a pa ko nagpa-under sa Amerikano?
Sa tinuod lang, hindi ako nag-istorya ug Amerikano, kanang mga militar, mga armas, ana. Ana ko kamo lang storya anang mga y*** na. Di ko gusto makadungog. O, tinuod na.
I do not talk to — kung mag-asta ang mga buang. Ang ilang sarhento, mag-istorya muag y****. Mura nag heneral. Sarhento ra na ha. Nagalagot ko anang mga y***. Ayaw na’g atubang sa ako. Ya-ya ra na.
I do not talk to them. Hindi. Unya ingnon dayon na — Kamo, “Duterte, US, mga pasista.” P***** i**. Muingon mo’g diktador, diktador gyud ko. Kay og di ko mag-diktador, p****** i**, walang mangyayari sa bayan na ‘to. Tinuod. Og di ko mag-diktador, kanang style nako ron, walay mahitabo sa atong nasod.
Kinahanglan. Tutal pinili man ko ninyo. Ngano di man ninyo ko sundun? Unya ang akong tinguha para man ninyong tanan. Og kung mutu-o pud mong y***, bilyon-bilyon.
Kamong naka-adto sa akong balay mayor pa ko. O, kita man mo. Pila ko ka tuig nagpuyo sa Davao? Kakita pa mo nagsakay ko’g auto lang, murag auto, pickup ra man gani na.
Og magsabot, unahon nako akong kaugalingon. Nganong mag-antos man pud ko’g kapobrehon ang y***, og naa, magpa ipokrito pa ko. Eh ‘yun lang ang sweldo mo. Unya duha pa’y akong asawa. Laliman ka.
Pila’y duha ang asawa diri? Ah kaning mga komunista bakakon gyud mo. Pareho ra man ta’g sakit. Ayaw na gani ta’g arte diha. Hasta nang mga heneral.
Ay, number one diay, labi na run kay… di man na muadto’g giyera na. Magtawag man lang na, “Sige pa. Ayuha’g fight ha.” Naa ba’y heneral muadto ngadto sa away ug pinusilay? Ana man na sa Manila.
Muingon na sila nga nga “Oh, sige. Oh. Unya pila’y patay?” “Tulo. Tulo.” “Ha?” “Tulo na.” “P***** i**. Ayaw pud paalkanse.” “Naay babae? Unsa man, nakagunit og armas?” “Sir, fighter gyud. Amazona.” “Pusila sa b**** arong di na…” [laughter]
Og buhaton pud na ninyo, unya ingnan ang sundalo “Ay huwag po.” Ah kana, bantayi. Ingna na inyong mga kauban. “Ingon ni mayor…”
Dal-a na. Ingna ang mga sundalo. Ingna sila ang mga sundalo. “Ah, unsa man nang babae.” Ingna sila. Tawga run ang mga sundalo. “Order bag-o ni mayor. Di lang daw mo patyon. Pusilon lang mo sa b**** arong —” Og wa na ma’y b****, wa na ma’y silbi.
Kamong mga babae, apil apil pa gyud mo, unsa man mo oy? Naay uban ninyo… naay uban ninyo ha. Musulod mo sa kalihukan, naa mo’y pamilya. Di man gani mo kabalik ngadto’g pila ka tuig. Pasko, New Year, birthday sa imong anak, birthday nimo. Di man gani mo magpakita. Nagpagawas mo og tawo sa kalibutan, gipasagdan ninyo.
Edi wala na lang unta mo manganak. Oh, nganong di man mo kabisita? Kay naa ma’y sundalo. Hadlok man mo ma — unya patuo tuo mo. Naay pari diri? Patuo-tuo pud mo anang pari ang y***.
Kamo bitaw ha. Naa may pills libre man na. Nganong manganak man gyud mo’g unom, pito, unya NPA pa mo? Unya adto mo’g giyera, buhi-an ninyo inyohang pamilya, kawawa. Naawa ako sa tao.
Sa tao ba, human being in front of me. Growing up. Magdako wala’y nanay ug tatay. O dili patay na ang tatay kay nag NPA so ang nanay ang nagka-gidlay diha.
Kamo tanang laki nga naa mo’y mga anak, huna-hunaa lang gud ninyo. Musukol mo sa ako, naa ko’y Air Force. Mamatay akong sundalo, naa’y pension. Hasta ang ilang edukasyon sa ilang anak, libre na.
Gitan-aw ko gyud nga libre sila. Hospital, tanan libre. Naa koy Navy. Kamo wala gani mo’y baruto bisa’g usa. Ka hambugero ninyo oy. Naa koy Rangers. Wala na’y gibuhat ug dili mag-operate. Maabtan mo ana, mao na.
Puro na ulitawo. Kahibaw mo ana diha, puro bata na. Dise-sais, dise-siyete. Wala’y buhaton. Mudagan og — Wala man na sa ila ang mamatay. Mao gud ilang — mga bata na tanan eh.
Kamo, inyong pamilya, unya mamatay pa mo, eh ‘di ilubong pa mo. Kahibaw kamo ana. Diba ‘pag may namatay sa inyo, ginalubong lang ninyo bisag asa? Then years after, mag-surrender mo, sabihin niyo sa military, “Diyan, may gilibing kami na ano…” Diba?
Wala man gani mo’y basbas. Ngano man mutuo mo anang NPA na dili mutuo ug ginoo? Pwede ba ‘yun? Ang inyong gituuhan parang ginoo ni — parang diyos ninyo — si Sison, ‘yung utak niya. If human being, siya ang parang sikat.
Ako hindi ako makagalaw dito ta kay may Supreme Court, may Congress. Limitado ako. ‘Pag inappoint ko isang general, muagi pa na sa Kongreso. Tan-awon unya i-approve pud nila.
Naa ko’y buhatong ngil-ad, dili maayo, maka-adto maski’g kinsang Pilipino, mag-reklamo sa ako, naay Supreme Court. Ako, gunit ko ug — gagunit sila sa repository of the major powers of government.
Ako’y mudikta tanan, pero kinahanglan pinili ka sa tao. Wala ma’y problema ang tao. Ug son of a b*** ka, eh ‘di muingon… pinili sa tao eh. Ug ipili si Sison, maski sa kaugokan niya, okay lang. Pero muingon ka’g mangilog ka’g gobyerno through force of arms, armadong pakigbisog, di gyud.
Mangamatay lang tang tanan naa diri, ingnan ta mo. Mamatay lang mo tanan, wala gyud. Dili na ingno’g kadako sa gobyerno. Naa’y — Wala ninyo nahuna-hunaan ninyo nang naa’y eroplano, naa’y helicopter, naa’y sundalo, sige ko’g recruit kay naa ko’y ginaatubang. Ako pa ninyo…
Kamo, ug CAFGU, naa ta’y away nga dili Moro, dili mga muslim. Terorista. Naa ko’y ginakahadlukan na mahitabo. Tanang droga, patya na ninyo. Wa na’y gibuhat ug dili himuon inyong anak na buang-buang. Kato unta’y inyong giuna kay mao na’y problema. Ngano mangita man mo’g sundalong patyon nga — naay mga durugista, kadaghan anang y***. Ihawa na. T*** i**** y***.
Biyai nang Human Rights. Tutal, inig bagsak, if this government collapses, wala’y Human Rights na makatabang nato. Wala’y banyaga, foreigner. Kinahanglan musalig mo nako kay tan-aw nako anang droga, makadaot gyud sa atong nasod. Mao nang niingon ko. Do not destroy my country. Just like you. I will kill you.
Do not — Sa mga durogista, ayaw gub-a akong nasod hasta akong mga anak. [inaudible] Kani sila, ako. Dato mi, wala mi sa gobyerno. [inaudible] pila ra’y ilang pension? Labi na’g — kamo, kamong mga… ilan lang ang makuha ninyo sa career ninyong 30 years? Maybe 1 — 900,000, 1 million, 2, 4 million? Kami nga…
Unya, muretire ka 65 years old. P***** i** mabuhi ka’g another 10 years? Kanang imong 900,000 o 1 million, mapaigo na? Pagkaon nimo, tiguwang ka na. Imong medisina. Sulod na man tanang sakit. Diabetes, hypertension.
Si Parago nahibaw ko. Nahibaw nako si Parago gusto magpa-medical check up. Tawag siyang Bong, hangyo siya nga mukanaog siya. Davao. Ingon siya nga magpa-check up siya. Pwede ba daw nako isikreto? Ana ko pwede man. Di man ta nagapatay ug kalaban.
Para nako, delikado. Og mahibaw-an sa military, dili ikaw ang patyon. Ako. Ang mismo — mayor gud nato — mismo ang military ug ang police ang mag-ambush nako. Ipagawas lang na nila na gi-ambush ko’g mga kontra sa politika. Ana ang mahitabo [inaudible].
Di na ko kasaka’g bukid kay mag sige na sila’g silip. Dili na ko magpatabang ninyo. Di na ko makaadto’g unsa’y inyong problema. So akong gibuhat, kanang x-ray bitaw. Kanang x-ray na magsuroy-suroy sa inig magpa x-ray mo. Murag gamayng truck. Mao na’y akong gipasaka sa bukid.
Pag-uli nako, giingnan nako naay lugar diha nga mupara. Dad-on siya unya check-upan siya. So didto ko nahibaw nga si Parago may diabetes. Nahibaw ko na si Parago may tama sa — mao nang kada pangayo niya’g sigarilyo, muingon ni si Bong, “Mayor, naghingi ng sigarilyo. Pila ka ream akong…?” “Ayaw, ayaw nang ream. Usa ka karton ipadala ngadto.”
Hala, sige, kay magkita na wa ma’y putol diba? Para ba wa’y putol ang sigarilyo eh. Unya ang ubo lawom na kaayo. So kani, naa gyud ni’y deperensiya. So nahibaw ko si Parago may cancer. Sa x-ray kay wala na man gyud tong MRI nga… sa x-ray medyo…Sige’g sigarilyo, mao tong sige ko’g padala ug sigarilyo.
“Bong, sigarilyo o.” Ingon si Bong na, “Mayor, magpadala ko ug lima ka karton.” “Padad-ig usa ka karton gyud. Pasigarilyoha kay di man madakpan-dakpan.” Tinuod man ‘tong nagpa-ana. Nagpa-medisina gyud to, nagpa-dextrose to siya. Wala tong giingon nga nag-date sa babae. Bag-o lang to siya nahuman. Bag-o lang to gibyaan nagpa-dextrose kay…
Unya, musukol mo nako? Dream mo lang na. Ingon siya na, “Munaog ko.” Ana ko, “Ayaw’g kanaog. Kami saka.” So mao na’y storya. Unya naa mo’y x-ray? Eh ‘di magsalig gyud mo nako. “Mayor, pa x-ray.” Og diha, munaog mo sa munisipyo, ingnon nako ang police [inaudible] nako.
Kanang resulta anang x-ray, pangitaon nato ang sakit kay mao’y atong dungagan. O, diabetes, padala ko’g asukal, tanan diha. [laughter] Tilai nang p***** i** na. Isa ka drum. O hypertension, mangita ko’g medisina nga — nangayo man mo’g medisina diba? Padad-an ta mo’g kanang — muingon naa’y sakit, hypertension, dili pwede ang Viagra.
Ay kamo, kinahanglan, mga edad kwarenta, wala na. Gusto mo’g Viagra? Tagaan ta mo. Bitaw, pabaunan ta mo. Pero di na ni muubra sa old stock ha. Kinahanglan — kay og wa kay l****, ang Viagra dili mo tukar.
Mao nang muingon kang muuli ka sa imong asawa nga 30 anyos na kay i-honeymoon, naa kay Viagra. Patay. [laughter] Dili man na pwede na. Para sa bag-o lang na. Pero og gusto mo, tagaan ta mo. Akong masaad ninyo, libreng Viagra. Para inyong u***.
Edukasyon. Sweldohan ta mo. Pangitaan ta mo. Huwat-huwat lang. Huwat-huwat lang. Ayaw lang ninyo’g guluha. Huwat-huwat lang. Muabot nang daghang trabaho. Muabot na ang katong mubuhat sa train. Kulang pa mo para mag…
Magbuhat man og train sa Davao so didto ta mo ibutang para pagkahuman sa train, palinyahon ta mo. Diba magpa-dugo man gyud ta? [laughter] P**** i**. [inaudible] Di mo muundang, anaon ta gyud mo. Diba naay bag-ong butang, makinarya, mag-ihaw dayo’g… kana. Manok, baboy. Special na, special delegation.
Bai, laki. Bai, laki. Pag agi sa train, ako pagyu’g — “Balik, baliki.” [laughter] Libre ang balay, trabaho. Tagai ko’g gamay. In the meantime, gina tagaan ta mo’g honoraria. Palit mo’g bugas unya naa ko’y sud-an. Sardinas. Ug kanang mulambo akong taxation, wala maka pundar na si…
You know, the weakest link, the weakest — ang pinakahinay natong ana ba. Ana-ana tanan eh. Ang pinakahinay nga gabitay ang kaning mga factories. Naa na. Ang mga bridges naa na. naka sang-at na gyud.
Ang agrikultura ang nagbitay. Ngano? Tungod sa NPA. Wala’y musulod. Ang pinakagwapong agrikulturang mabuhat nga milagro sa ato, sa atong nasod, nga ang manufacturing sa agriculture naa na diha.
Pananglitan karon, kamong mga gagmayng ginarentahan ang inyong yuta, kanang ginapangayuan sa NPA. Duha ka hektarya na. Inyo lang ayuhon pag atiman ang tinda, naay mupalit ana. Idiretso na na didto sa factory. Og naay delata, saging o unsa ba’y ilang buhaton, didto na ang manufacturing.
Naa lang mo’y makita sa inyong yuta, may trabaho pagyud mo. Ang inyong produkto mao’y — Importante sa tanan naa’y kwartang maglibot diha sa inyong sitio or barangay. Wala gani na, wala gani’y kwarta mupasa sa kamot, mupalit tindahan. Tindahan, mupalit ug supply. Mulibot ang kwarta. Unya kamo mupalit, ang mga negosyante diha ninyo mga tinda-tinda, makapag [inaudible]…
Mulibot ang basig gamay na, mudako na. Pero ang nag bitay gyud, ang malas gyud ang Mindanao kay mao’y ingon pa nato nga wala’y bagyo, gwapo ang yuta mutubo, apan naa’y kagubot. Wala’y laing naghimo anang [inaudible] diha kung dili ang NPA.
Karon, kanang mina, nag duha-duha na ko. Kay kamo man gyud nakakita mo anang sige’g pangayuan ninyo anang [inaudible]. Ang atong bukid gibuslutan na ninyo. Maski’g asa buslot na. Inig ulan, magpondo ang tubig. Muhumok ang pundasyon, mao nang mag landslide. Mao na’y nahitabo diha.
Mao nang ako karon, gahuna-huna. Sa Cabinet meeting, sugod mi og alas dos, nahuman mi’g alas dose traynta. Ang among gidebatehan kana lang. Giingnan nako sila nga murag dili na ko paboranang minahang open pit, kanang ana, kay ginaguba ang akong nasod.
Sakit, masakitan ko mag tan-aw sa taas. Puro na na murag fish pond diha. Mura’g tansan ba nga inyong gibali. Ana sa bukid. Mao na. Unya di gyud maayo sa [inaudible]. Tan-aw nako ang akong makuha diha sa buwis o income sa minahan, mubaba gamay, pero undangon ko nang open pit.
Ako nang giingnan si General Cimatu. Si Roy gikan man na ngadto sa Mawab. “Tan-awa daw, Roy, kay ako, gusto nako [inaudible]. So ayaw mo diha sa minahan kay mag mina mo, dagko na na. Di na man ko musugot nga…
Og naay magmina og open pit, giingnan nako ang Air Force na bombahan nalang. Padak-on nalang gyud ang lungag ba. Inig buto, lubong nalang daan. Bagsak mo natulog. Murag di na ko pabor sa… Di na pud ko pabor ug kanang sige’g… Wala na’y kahoy.
Ang mga NPA ra man na. Kita kamo, pangayo silang tanan. Ngano man ang logging diha sa ComVal, logging diha sa Surigao, nganong kusog man?
Mina og, kinsa ma’y naa diha? Ang mga dato. Sila, sige sila’g padato. Sige’g padato. Unya ang atong… ang atong yuta, ang atong environment, wala na ta’y kahoy, sige’g putol, sige’g putol. Ang NPA, sige pu’g pangayo, sige pangayo.
Mao nang makalusot sila. Kanang NPA, muingon lang “Pilipino ako, huwag mong gawin ‘yan sa bayan ko. P***** i** ka.” Wala tayong problema. Kunsintodor ang mga y*** eh. Kamo, nakahibaw mo ana eh. Pero wa mo kahibaw pila gyu’y kolekta nila. Dako ilang kolekta.
Mao na ilang mga kuan diri, murag nagapuyo na sila og di pud — sikreto lang na sila pero may kwarta na sila. Ang ilang mga anak, tu-a ngadto sa London, ang uban kadaghanan, naa sa Australia. Sikreto lang na sila nagpadala’g mga anak nila sa gawas. Kamo maoy nagaantos, kamo maoy mamatay, wa gyu’d karason.
Giingnan ta mo, “Taga-i ko’g oras. Give me a good reason now.” Ni-a man gyud ta. Usa lang ka — wa ta’y samok. Mangutana lang ko’g “Nganong magpakamatay ka sa NPA?” Sige daw. Taga-i ko’g usa lang ka ra — ayaw na nang pagdagha’g storya.
Just give me one reason nganong magpakamatay ka kang Sison. Nganong di ka man mutuo nako na pinili man ko sa milyon milyong katao? Gani ang akong mayorya, six million. Mag-imagine og six million niboto nako kay mao na akong mayorya eh.
Mangita’g plaza. Tibuok Pilipinas musulod ang six million. Ako pinili sa tao. Nganong di man mo mutuo nako? Unsa ma’y sala nako ninyo? Nangilog ba ko’g inyong yuta? Niadto ba ko unya [inaudible] ikaw pobre ka man o dato, sige ka hatag ka.
Nanghilabot ba ko’g inyong mga asawa? Og nisugot ba ko nga inyong asawa binuangan sa military ug pulis dira? Inyong mga anak. Og gwapa, unya na lang sa ako kay tagaan nako’g — kanang dili menor de edad. Kanang saktong…
Give me a good reason why you should die. First time niyo nianhi’g Manila? Third time. Nakigbisog mo ngari, [inaudible] mao na’y makadaot ninyo. Niapply pa ka ngari sa gobyerno, ma’am, dugay ka na untang na…
Basin gusto niyang muadto’g Hong Kong? Ang tanang mga babae nga niaway sa Marawi, ang pulis ug ang mga army, gipabakasyon nako tanan sa Hong Kong. Dili lang one time. Kamo, dili mo tanan nga kaistorya nako, kay naa pa’y musunod ninyo. Mao gihapo’y akong storya arong di na ko magkalas og laway. Iistorya na lang sa inyo akong gisulti.
Nganong adto man mo ni Sison nga wa gani pinili maski barangay council. Kung makagunit lang ko’g armas sa inyong atubangan unya mutuo pud mo kay mahadlok mo. Nganong mahadlok man pud mo niya?
Ambot lang ha. Batasan sa tao. Kanang muingon “Nganong musugot man ko nimong p***** i** ka, pugson man ko nimo? Di man ko gusto.” Nganong mahadlok man mo? Ingna Sison. Oh, sige, ingna imong amo nga Sison, “Okay lang, ayaw lang mi’g i-apil.”
Kay kami, mangita lang mi’g kinabuhi na hamugaway, na wa’y samok. Ug ingon ni Mayor, pila mo kabuok na nagsurrender karon? Abot mo’g libo? Wa. Nag-abot mo’g mga kinyentos? Mga babae? Wa ko magbinuang. Kuha lang ko’g tinarong. Kamo mga babae, pila mo kabuok?
Mga 300? 88? Oh, kamong 88 nga mga babae — lahat ‘yan or ‘yung ngayon lang? Lahat? Ilan na silang lahat? ‘Yung ibang naiwan, hindi pa nagpunta dito? Lahat babae? ‘Yung naiwan ho na hindi pa nagpunta rito?
Kamo bang mga babae, bilib man gyud mo anang Komunista, bilib man gyud mo ana. Tu-o man mo anang p***** i**** Sison na. Sige, kamong 48? Akong storyahan si — muadto man ko sa [inaudible] kay giimbitar man ko — ambot lang kay naa mi pakigbangi tungod atong sa Benham Rise. Philippine Rise rather.
Naa ko’y nasulti kay naglagot ko kay naay usa ka official didto nagpataka la’g storya pero okay na. Ingon man sila karon nga gi-recognize nila ang sovereignty ug ang jurisdiction sa Pilipinas. Nihatag man sila’g statement. Nakuha na nako.
Pero muadto ko sa [inaudible] Kamong 48, pakit-on ta mo’g unsa kabarat nang Komunista kay karon, makit-an ninyo, dad-on ta mo sa China ug Hong Kong. Tan-awa ang kapitalista. Paadtuhon ta mo’g Hong Kong. Kamo tanang 48.
Unya og kamong mga hard core gyud, pabilin na lang mo didto. Wa na ko magkinahanglan ninyo. [laughter] Domestic helper na lang mo didto. [Pila akong magasto, Bong?] Ang mga lalaki, di na sila muadto’g Hong Kong.
Ah, lagi. Kadtong mga babaeng ni-away sa Marawi, mga army ug pulis, gipadala nako to sila sa Hong Kong. Mao to’y akong reward. Buutan eh. Mutu-o’g Presidente. Kamo? Wa man ko makumbinse mao na — nakumbinse mo? Ah sige. Nakumbinse na mo nako o wala?
Ah, hastang kahinay niyo. Basin gusto ka lang muadto’g Hong Kong y*** libre. Ay kusga. Nagkasinabot ba ta ngari? Nagkasinabot ta?
Di ko gustong mupatay og Pilipino. Mao nang usahay malibog ang military nako niadto because I do not want to kill a Filipino. Mangita lang ta’g laing kontra, ayaw lang Pilipino. Because government cannot wage a war against its own citizen. Paundangon tanan ni.
Muingon man gud mo’g komunista gwapo ang kinabuhi. Oh karon di na man na komunista ang Tsina. Tan-awa ninyo. Mao na paadtuhon ta mo og China pag gawas ninyo sa Hong Kong. Pero ang sakyan ninyo, murag ang Air Force. Pag abot diha dapit sa China Sea, ingnan nako nang mga Air Force saliba nang mga p***** i**.
Himuan na’g bomba. Bombahin niyo mga Intsik y*** diha sige’g — Sige paadtuhon ta mo. Huwat ra mo. Maybe a few days. Pero gusto nako, tan-aw tan-aw mo, tan-awa og unsa’y resulta. Naa man sila’y mga pictures gud. Tan-awa ang resulta sa panahon sa komunista ug panahon sa kapitalista na basta mupili.
Naa sa eleksyon eh. Ang demokrasya [inaudible] barat. Dili. Basig ang komunista, barat na tanan diha. Ay Sison, barat man na. May man muingon siya “Mupatay ka’g sundalo maski’g usa kada adlaw?” P***, kay ngano ako, di ko kamao? Inyong Karapatan, Magbubukid, Manggagawa diyan kung unsa na lang inyo mga leader.
Og kung ipaihaw ko na? [inaudible] usa ka sundalo kada adlaw. [inaudible] militar pagpatay og lima kung naay mapatay na usa. Sige daw.
Babae ug lalaki basta NPA, patya. Ah sige. Kana inyong mga Magbubukid na mga t*** i** legal na. Karapatan? Kanang Karapatan,[inaudible] gusto. Di gyud na matonto. Diha ko gikan eh.
Kanang Karapatan niadto, panahon ni Marcos, Nationalist Alliance for Justice, Freedom, and Democracy. Fiscal ko, tungod ang akong pag-tan-aw sa kinabuhi. Gusto kog reporma. Kung ipadayon gyud nako ang land reform.
Gusto ko musaka mo tanan. Makakita’g trabaho. Mao na’y — Dili komunista — Dili ko miyembro sa komunista. Pero ang akong panan-aw sa akong kinabuhi tungod nakaagi ko kay niadto lang pud ang akong amahan og Mindanao kay nangita og maayong kapalaran.
Swerte lang nahimo siyang gobyernador. Usa pa man nang probinsya niadto nang — wala pa man nang ComVal, Norte, Sur, Oriental, Occidental, Davao City, usa ra na.
Akong amahan, gobyernador niadtong panahuna. Naswertehan siya eh. Ako, naswertehan pud. Abogado ko, unya fiscal ko niadto. Tung akong panglantaw, pinobre lang. So mao na gusto ko mutabang sa akong isig kataong pobre kay kaning mga milyonaryong mga elitista, wala na magkinahanglan og gobyerno.
Gusto… makapalit sila unsa ilang gusto, dili sila kinahangla’g naay mga sundalo. Og magkagubot ang kalibutan, manglakaw lang na sila. Lupad na ngadto, naay mga balay nag asa asa, kita’y ibilin, kita ang magsinu — sungagay diri, p****** i** balewala[inaudible] maski’g pang-eskwela lang. Karon, gipirmahan nako ang balaod, libre na man ang eskwela.
Kung naa na mo’y makapuy-an dayon, palayo lang una mo sa NPA kay mga p***** i**, gusto na mupatay ninyo. Pero sige lang kay ang… ang… ako, di pud ko musugot. Kato inyong gibutangan, di lang ko musulti pero di pud ko buang na ibahog ta mo didto sa… [inaudible] sekyuridad, ma’am, meron, pero hindi ko masabi kung ano.
Basta kung saan kayo nailagay diyan, medyo safe ‘yan. At huwag kayong mag-alala. Pag talagang magkano, edi balik mo pag — kinsay gusto mag-CAFGU? Og qualified mo, isulod ta mo’g CAFGU. Og mao ma’y inyong nakuanan, pusil, sige’g limpyo’g pusil, edi tagaan ta mo’g pusil. Gwapo, bag-o pa.
Nakit-an ko tong inyong pusil, sus, gabuak-buak na. Unsang klaseng army — New People’s Army. May mga shotgun. Wala na’y screw unya musukol mo nako, ang inyong kaatbang, ay nako.
Kung magtinarong pa inyong mga anak, malay mo, buhay. Maybe in the fullness of God’s time sa Gino-o, maybe, naay mubalik diri pero pila ka tuig, heneral na, kung dili, presidente. Timan-i sulti ko. Ang kapobrehon, naa na. Makita-an gyud nako diha si Dureza. Ang iyang inahan, maestra. Akong inahan, maestra. Amahan anang Dureza, kay kaila man nako pud, driver lang, driver sa DPWH. Pero si Dureza, bright eh.
Ambot lang og sa tinuod lang p***** i**, kani silang tanan, bright ni. Jagger, bright ni. Kanang si Defense Secretary nako, di niyo na maisahan. Valedictorian na. Sa Pikit na, Cotabato. Nagskwela og Notre Dame. Igsuo — classmate na ni Quiboloy. Valedictorian na.
Tugade, ayaw mo’g tuo anang corruption, corruption. Bilyonaryo na. Estudyante pa mi, dako na na’g posisyon sa Delgado Brothers. De-kotse na na siya niadtong gwapong modelo. Kami, mga kagang-kagang.
Tanan na sila. Kani si Vit Aguirre, cum laude. Nauna gud na sila. Dureza nauna’g abogado. 7 years ko sa high school. Mura pud ko’g NPA. P***** i**sige’g suroy-suroy anang kabukiran. 75, 75 lang gud. Tan-awa ko. 75. Tan-awa akong mga trabahante. Mga bilyonaryo, mga…75 lang. Katong mga dato. Tugade, bright, valedictorian. Tawgon lang ug 75. “Psst, dali ka.” [laughter]
Kanang mga bagahe — sa ako ha — prangkahan ta mo. Basig nahibaw na sila tanan. Ayaw hilabti nang pobre, mga ordinaryong tao kay mao na’y nanginahanglan. Mao gyud na’y mutawag nako. “Mayor, tabang.” Ayaw gyud na’g hilabti.
Karon, kamong mga dato, atubang nako sa camera. Pastilan, daghan man ug eroplano diha. Si Lucio Tan. Maski imong kawaton ang eroplano, guyura. Wala akong pakialam. Kamao na siya mangita’g imbestigador niya.
Kamong mga — giingnan mao ako silang gipatawag hasta si Tugade. Kay naa naman pud tong gibuslutan mga bag. Wala naman ang tanim bala kay ipakaon ko man gyud na sa mga p** i**.
Ako, kanang bag nga abre-abre, wala na na. So na [inaudible] ko sa gipatawag nako. Gi-warningan nako silang tanang manager sa airport sa Clark. Mausab pa gani na, hawa mo tanan.
Giingnan nako ang police, “Naa pa gani’y tanim bala diha, kamo tanan diha hawa mo. Hawa mo diha. Pangita mo’g laing trabaho.” Mao na. Mao na’y akong warning kay maluoy ko sa pobre kay wala’y kadaganan eh. Eh ‘di musumbong gyud na.
Kita ka atong gi-abre ang bag? “Pangulong Duterte, tulungan mo kami kay gidaug-daug mi sa mga bag namo.” So karon, kada meeting sa airport, kami’y muabot, mga mayor, congressman. “Sige, sir. Sige. Sige, sir.” Mag-salute pa ang mga y***.
Unya ang ilang bag nga karga murag train ka taas. Sa customs niyan, “Sige, sir. Sige.” Pag-abot anang OFW, p***sige’g abre, sige’g inspection, panguhaon pa nang butang. So gi-warningan nako sila. Giingnan nako si General Lapeña. Gibutang nako sa Customs. “Sid, ‘wag mo nang pabuksan.
Gikan man na sa Middle East, gikan sa Amerika. Unsa ba’y shabu na makarga ana? Unless imanifacture na sa eroplano. Mao ning mga country na strikto kaayo. So ayan ang mga — Pasudla na sila. Wa’y abre-abre’g bag karon. Diretso na sa airport terminal. Wa gyu’y abre-abre. Labi na’g kanang…
Makit-an man nimo sa bag na wala’y brand. Dili Louis Vuitton. Kanang mura la’g — Mahibaw-an nimo’g profiling ba. Tanawon lang nimo ang tao. Makahibaw ka ma’g — ayaw na’g hilabti kay mao na’y nangita’g gobyerno. Dili na lagi ingon niboto nako na. Do not f*** with them kay mao na’y nangita ug tulong sa ato.
Kasabot mo nako? (Do you understand me?)
Kanang gusto magtuon, pagtuon mo. Akong mama niretire adult education supervisor. Edukasyon ba sa mga tigulang na gusto mueskwela. Mao to’y iyang position [inaudible] namatay. Ay dili, mao to’y pag-retire rather.
So naa na’y — Nahibaw ko nga naa na kay I know that there’s an officer that takes care of education of people who are old but would want to study. Pag gusto mo magtuon inyong mga anak, kayong mga anak, ako na’y bahala. Pa-eskwelahon ko na. Elementary naa’y daghan diha. Libre na karon ang edukasyon.
So kamo, ang akong tambag nimo — naa pa ko’y usa. Niari akong deal ana. Maski’g asa mo muadto karon, maski’g sa Davao, daghang building pero dili maka — it’s not continuous. Dili ma diretso-diretso kay kulang ta og trabahante.
Paminaw mo ug maayo ha. Kulang ta’g trabahante kay dili ka man pwedeng mamunit diha sa gawas sa Malacañan. “Ikaw, wa kay trabaho. Diri ka. Sige. Ika’y butang anang…” Mao na’y iyang nahibaw-an.
So kinahanglan ka’g master electricians. Kanang pagtaod anang sa banyo, ana. Kinahanglan ka’g master plumber. Og wa mo’y nahibaw-an except mag guyod-guyod anang p***** i***** [inaudible].
Iskwela una mo. In the meantime, maghuwat ta sa opportunity. Naa koy programa ninyo, giingnan nako si Mamondiong. Pag-eskwela mo ug — mura’g industrial arts ba nato niadto.
Skills. Kamong mga babae, panahi ug unsa inyong gusto. Eskwela una mo. Tutal nagahuwat pa man ta. Hinay-hinayon ta lang mo’g hila. Eskwela mo sa TESDA. Eskwela mo’g electrician, eskwela mo pag mekaniko, eskwela mo pag-ayo anang mga tractor.
Kay ako basta ma — karon akong ingnon, giingnan nako si Roy, paspasan nang asa na’y mga yuta na pwede atong i-release na.
Basta kanaa moy kooperatiba, tagaan ta mo usa ka tractor. Farming. So pagtuon mo ana ug unsaon ug carpentry. Pwede pa mong mugawas kay karon, ang tanang master plumber, master [inaudible], wala na. Tua na sa gawas.
Mao na karon naga-imbita ta nila. Ang mga construction nga dagko, Ayala, Consunji, ila na pong ila napung gina [inaudible]. “Balik mo ngari, taasan namo gamay inyong sweldo. Ang inyong kita didto, pantayan namo.”
So ana ka busy. Wa ko mag-ingon nga naa na ta. Wa pa ta kaabot. Pero ana ta ka-busy karon sa — naglihok ang ekonomiya.
Basta wa nay corruption, walay kawat, unya ang kwarta gyung proyekto, pag ingon ug 100 million, sakto gyung 100 million.
Kanang bidding, wala na na. Di ko mutuo kanang COA. Giingnan nako sila, di na ko mutuo ana. Bahala mo’g mag-demanda mo di ha. Sunugon ko pa na inyong building og gusto ninyo. Ako, di ko musunod ana kay puro corruption ang lowest bid. Magbinagsakay na sila presyo eh unya…
100 million project. Unya’g buhaton ko na, gasto lang ko’g mga 70. So ibagsak nimo, i-award gyud sa imo kay kay nabarutuhan ang gobyerno. Pero pag-abot diha, sila-sila lang gud na magbagsakay unya hatagan nila ang bidding engineer. Hatagan nila ang gobernador, hatagan nila ang mayor, tagaan ang Presidente — pero wa may muabot sa ako — taga-an ang congressman.
Mao na nagka-l*****-l*****. So karon naa koy proyekto. Puro mo dato. “Kani, gusto ko aning highway nga ingun-ani. Kaya nimong buhaton? Sige buhata. Pagkahuman bayran taka.” Karon ug il****-****** na inyong — na imong — baraton nimo na, mu-ingon ko, “Di ko ana. Giingnan taka ingon ani ang gamita. Nasulat na tanan. It’s all written there.
Kung makita nako nga imong gibaboy ang imong proyekto, I will not pay you. You could go to hell. Mao na diha karon, dagko. Sa gagmay, controlon (control) nako kay ug ani ko, magsige’g… Mao to ang mga auto akong gipang guba.
Usually ang racket man gud di ha mu-import na sila. Ang consignee, katong tao kunong nag-import, fictitious. Peke nga ang pangalan. So pag-abot anang mga kotse, walay mu-claim. Imbarguhon sa gobyerno. Pasagdan lang na nila.
Pag-abot sa panahon, muingon dayon ang gobyerno, “Sige, ibaligya ta na ni kay wa may claimant, way owner.” Pero kadtong makina, ilang tawgan to katong nag-import nga, “Katong imong gi import, gi-auction na.”
So magtapok to sila tanan. Sila ra pu’y gipahibaw nga naa’y auction. Eh ‘di sila ra pu’y mupalit. So makuha gyud nila ilang mga auto na gusto. Mao karon wala na’y auction-auction.
Pasulod ka. Og di ka mubayad, wala’y clearance, wala tanan. Nagpalit ko’g bag-ong pison. Nagpalit ko’g bag-ong pison. Kato gyung ana. Para pagkahuman, flat gyud. Kanang lapad nga…
Unya giingnan nako gahapon si General Año, DILG, “Ihatag na sa mga bakalero. Nandoon sa pantalan. Piyesta ron ang taga-bakal. Tibuok auto. Pag-sukod, pag-weigh ana… Ana ko, “Sige. Inyo na na.”
Kompleto. [inaudible] kamo? Kamong mga p***** i**** dato? Naa ra inyong auto oh. Di nako ihatag maski gamayng screw. Ihatag ko na sa bakalero. Eh ‘di lipay pa. Ayaw ko ninyo binuangi. Ingon ko og undang, undang.
Mao bitaw nang ingon ko sa… naa ko’y sticker. Pero di nako ginahatag, mauwaw man ko kay naa man gud akong nawng. Niana ko, “Not during my watch. Dili sa panahon nako nga ako’y Presidente.” Tinagalog, naa didto. “Huwag sa panahon ko.” Ayaw mo pag-corrupt sa akong panahon. Mag-away lang ta.
Imbis magtinabangay lang ta. Tutal og naay mag problema ka, sultihi lang ko. Muingon mo magpatambal mo… Naa na mo’y trabaho. Tarunga lang nang inyong trabaho. Improve on your work ito — inyo bang…Kanang the best ninyo nga hago gyud nga gwapo.
Ayaw nang basin ilansang na pud ninyo nang mga release pag-adlaw sa train. Imbes paligsan mo, nahulog na doon sa kanal ang… ana na. Ana ta. Wa ko mag-ingon na, “Ako tarong, na mao kini, mao kana.” Ayaw na na, nga “Ako, mao ni, mao na, pabor.”
Basta sunda lang ang patakaran sa gobyerno. Limpyo lang, undang na mo’g pagki-away, ako na’y bahala. Nahibaw ko’g nganong nagrebelde mo.
Amigo ko ninyo, tig-saka ko’g bukid. Sabagay patambalan pa nako si Parago, ang x-ray, gipadako gyud [inaudible]. Wa man nahibaw ang military ana. Karon lang nako gisulti sa ila. Karon for the first time, nadungog nila. Didto ko nakahibaw og unsa’y sakit niya. Mao tong sige pa ko’g hatag og ayuda sa iyang sakit. Dili siya…
Sigarilyo, sige, Tanduay sige, arong mahilis na inyong tinae diha. Unsa man? Gin? Sige. Pahurot. Kada gabii, hubog mo. Pero pagburot sa tiyan, pag-abot ngadto, muadto na man na.
Muadto na man na sa DMC. “Mayor, murag may sakit ko ana.” “Sige, adto ngadto.” Muingon pud ang doctora kay Bong, “Unsa ma’y nahitabo ato, Bong?”, “Wala, terminal na.“, “Terminal, buot pasabot wala na gyud.” Pag abri, lata na.
Niana ang doctor, “Ayaw taga-i’g medisina arong mulala og samot. Naa man pu’y [inaudible] ang mga doctor diha. Mutuo man na sa ako. Ana ko, “Dungagi’g tae na sa iro nang iyang tiyan [inaudible] —
Mao nang mga NPA baho’g i****, mangayo’g kwarta, wa’y kaon, mag sige pag pangaway.
Oh, diri mo sa ako, pinobre lang ang pagkaon, pero gwapo. Kapila na ko kasaka sa bukid nga nakadungog ko’g i***. Usahay ning baho. Bah-oa anang i**** oy. Magtan-aw pa ko sa kuko. Pareho og kuko og kabaw.Pagka — kadako baya ana. Mag sige mag lakaw, sige’g dagan. Wa pa gyud kakutkot nang — ang lapok, katunga na sa kuko naa na puro lapok. Unya baho pa. NPA y***.
Okay na ang sabot nato? Pakit-on ta mo sa contrast ba para naa mo’y idea. Pero kamo na’y musulti sa inyong mga kuan. Dili ta na mo ipasubo anang mga tao. Kanang kuan lang, istorya, magkita mo.
Okay, [inaudible] kita kay — “Naa ka’y mga kauban?” “Wala pa.” “Dali, suroy ngari kay naa ko’y istorya ninyo.Gipadala ko ni mayor ngadto. Nakit-an gyud namo ang —” Ma-istorya ninyo magkuha mo’g picture, tagaan ta mo’g picture daan.
“Mao ning komunista karon nga kapitalista na.” Nganong mutuo man mi nimo? Di man gyud mo mudaog. Singkwenta’y anyos mag sige’g lakaw-lakaw ana, mutiguwang mo. Mutiguwang mo, masakiton, unya daghang alimatok ang inyong tiyan.
Sigurado na ang alimatok siya, murag kadako ang y***. Pag-abri sa iyang tiyan, puro alimatok na. Tu-a na nagasupsop didto sa — Wa na sa gawas. Abi nilang worm. Dili man na worm. Alimatok man na, gilamoy na sige’g kaon anang bukid nga… Mao na kadaghanan ninyo, tan-awa ra gud pila ka adlaw. Tan-awa ra gud pila ka adlaw.
Kahibaw ka unsa’y musulod sa inyo? Unsa gani nang sakit sa tiyan? Kanang hepatitis. Mao pu’y sakit sa mga sundalo. Kadaghanan kidney igo. Tubig. Pagkaon man na. Samot na mo. Tan-awa ra inig katiguwang ninyo.
Pila edad nimo, ma’am? O, 32, sugod na. [laughter] Dungo-dungo ra ba. Kinsa ma’y gasugo nimo muadto ngadto sa NPA? Imo ra man nang gusto. Di, pakit-on ta mo. Unya paghuman ninyo’g gikan na mo sa Hong Kong, hinay-hinayon ninyo’g tawag. Ayaw’g pugsa.
“Dali ra gud mag-istorya ta.” Kaon sa balay, imbitaha. Istoryahi, ipakita, tan-awa. “Tan-awa ang ingon ni mayor. Ang Russia oh.” Muadtu-ay man pud ko, pasalamat lang sa ilang tabang.
Pero mulargahay ko og… any day now, mulargahay ko og Kuwait, diri tung Ambassador, suko man ko gud niadtung Pilipina upat na kabuok, puro — ila mang rapeon.
Nia ha. Isira na inyong TV. Patayin mo muna because it would make — it will cause discomfort sa mga bana. Ang kaning Arabo, naa ni’y batasan. Mutrabaho gani ka sa ila, mamalit na sila’g tao eh, slaves.
—END—