Abi sa tanan nga ambush kadto apan sa pagduol sa among gisakyan nga bus, mga sundalo diay nga Army nga nagabantay sa duha ka dagkong makina kay nipalyar paghuman og bungkag sa mga kilo-kilometrong yuta gikan pa sa munisipyo sa Lianga.
"Iton? Buldoser iton!" (Kini, buldoser ni!) tubag sa tawo tapad sa naka-sheyds. Pagtan-aw sa naka-sheyds sa nitubag sa iyaha, natingala siya sa t-shirt nga gisuot niini. "Migso apelyido mo?" pangutana niya. Ang tubag: "Oo, mayta?" (Oo, ngano man?)
"Lumon!" tubag sa naka-sheyds. (Paryente diay silang duha kay pareho og apelyido.)
Taas-taas ang istorya sa duha hangtod sa pagnaog sa naka-sheyds kurbada sa Cagwait. Halos kasabay nako nga ninaog ang tawo ug nagsabay pa gyud mi og sakay og iskaylab padulong sa Barangay Lactudan kung diin ko padulong.
Nindot ang baybay niining dapita kung diin adunay Kaligoan Pistibal kada tuig. Puti ang balas sa baybay, haskang asula sa langit, og dagko ang mga bawod nga pwede i-sirping. Naglinya ang mga resort ug bidyokihan nga kanunay puno matag gabii.
Ninaog ko kadyot aron mulantaw niining talagsaon nga bahandi. Gamay nga distansya adunay langyaw nga murag nangutana sa tawo sakay sa iyahang bangka og murag wa sila nagkasinabtanay. Akong giduolan kay basin makatabang ning taga-Dabaw.
Wa diay nasabtan sa langyaw nga Dyerman ang giingon sa tag-iya sa bangka. Pinugos nga Inglis, gi-ingan ko sa Dyerman nga wa niya nasabtan ang pulong nga "pugita."
"Oh, I see," tubag nako nga murag kuyaw pod mu-Dyerman. "He meant octopus, why, would you like to eat an octopus?" pangutana nako kay Mister Klaus Schirer.
"That is what I told this old man," tubag ni Klaus sabay tudlo sa yanong tawo. "Well," tubag nako sa iyaha, "you should learn the dialect here."
Giduolan nako ang tawo nga si Manong Sasing diay. "Uno yadto pangutana niya sa imon Manong?" "Ay, karakas yadto nga langyaw, abin ko ba nga 'gitipos' laong niya," tubag ni Manong Sasing. (Ay, piskol tong langyawa to, abi ba nako nga 'gitipos' ko).
Yate ra. Didto lang diay sa 'tipos' sa 'octopus' wa nagkasinabtanay ang duha. "Di 'gitipos' Nong," pasabot nako kay Manong Sasing, "laong niya 'octopus' kanang 'pugita' ba." Nagkasinabot ra hinuon ang Dyerman ug ang Surigaonon.
Gibagtas nako ang Barangay Lactudan kay murag duol-duol ra man. Dos kilometro lang. Naabtan nako nga aduna nay tagay sa balay nga akong tulogan. "Uy! Yadi da bisita ta. Yadi da lumon ta!" siyagit ni Elvis nga akong kaila. Piskol, huna-huna nako, paryente na diay ko nga kalayo-layo man ang apelyido namong duha: Flores ko, siya Goc-ong. Nabuang na, huna-huna nako.
Bisan gikapoy sa sobra nga walo ka oras nga biyahe inubanan sa sakit sa kalawasan tungod sa haskang gubaa nga dalan gikan Lianga, Sto. Niño, Marihatag, hangtod sa Cagwait, gidawat na lang nako ang baso silbing respeto sa tagbalay.
Pulitika diay ang gihisgutan sa mga tawo diri kay si Elvis kapitan man niining barangay. Ang IRA sa barangay, matud sa mga nagkolokabildo, dapat sobra usa ka milyon kay daghan man daw nga 'lumon' sa Lactudan. Apan dili daw pwede, matud ni Kap Elvis, kay gamay ra ang inkam sa munisipyo ug naglisod pa karon ang gobyerno sa Surigao del Sur.
P700,000 lang gyud daw ang IRA nila, matud ni Elvis, kay diha lang daw gyud taman ang badyet.
"Uno iton?" (Unsa ni?) pangutana nako sa pulutan nga haskang itoma. "Pugita iton, long," tubag sa gunner — kanang tig-timon sa tagay. Gitilawan nako kay murag okey ug nahinumduman pod nako ang Dyerman ug si Manong Sasing. Puno ang nagabalikog nga kutsara, gisampolan nako ang pulutan.
Halos wa ko katingog sa dihang natilawan nako ang pugita: igo ra diay to gisawsaw sa tubig-dagat, gihiwa-hiwa apil ang tinai ug itom nga tinta, gi-sagulan ug gamay nga lamas, okey na. Kilaw gyud!
Ang ikaduhang pulutan: lamang-loob sa bag-ong inihaw nga baboy nga igo lang sab gisawsaw og suka, gihiwa-hiwa, sagulan og lamas nga aduna pay mga gamay nga dugo sa baboy nga nabilin. "Iton, long, tilawi sab iton," sugyot ni Elvis. Wa na ko nitubag.
Gipaspasan na lang nako og inom ang Tanduay nga gisagulan og mga liso sa paminta og gamay nga suka. Ang tseyser: tubig sa butong nga adunay lamas nga bombay ug ahos.
Wa na ko kahinumdom sa nahitabo niadtong gabhiona. Nagmata ko og sayo aron mag-interbyu unta apan paggawas nako sa balay tua na sab ang mga 'kalumonan' nga nag-inom na og Tanduay apil ang ilang mga pulutan.
"Uy, lumon, mari ka, inom ta!" siyagit ni Kap Elvis sa akoa. Silbing respeto nakig-inom na lang pod ko. Apan gawas sa pulutan nga pugita ug tinai sa baboy, aduna'y bag-o: ulo sa unggoy nga giablihan ang utok
(Si Rick R. Flores usa ka yanong manunulat nga nangandoy makasukat og yano)
