DAKBAYAN SA ILIGAN (Marso 11, 2011) — Sietenta y kuatro (74) na ang panuigon sa siyudad sa Davao karong Marso 16, 2012. Sa kinabuhi sa usa ka tawo, tigulang na ang siyudad sa Davao. Apan kung maghisgut ta’g panuigon sa mga inilang siyudad sa tibuok kalibutan, batan-on pa kaayo ang Davao kung ikumparar sa mga karaan na kaayo nga mga siyudad.
Sumala sa mga nasulat na bahin sa panuigon sa mga karaang siyudad sa tibuok kalibutan, ang mga siyudad nga naa karon sa Middle East mga tigulang na kaayo sama sa Damascus, Jericho, Jerusalem ug Beirut (3,000 BC). Mga siyudad sa Europa daghan sab ang karaang mga siyudad (Athens 1400 BC ug Roma 753 BC), sa Asya ang Delhi (500 BC) ug Beijing (1000 BC), sa Latina Amerika ang Mexico (1325), sa USA ang New York (1614). Ang Manila bisan wala pa moabot ang mga Katsila giila na nga dakung lungsod sa tuig 900 BC. Kung sa ato pa linibo o ginatos na ang panuigon aning maong mga siyudad.
Busa ang panuigon nga 74 bata pa gayod. Nahimong siyudad ang Dabaw (karaang pagsulat sa iyang ngalan) adtong 16 Marso 1936 pinaagi sa Commonwealth Bill No. 51. Sumala sa mga nasulat nga pipila ka mga libro bahin sa kasaysayan sa Davao, dunay nagkalahi-lahi nga mga lumadnong katilingban ang nagpuyo sa mga luna nga gilangkuban karon sa siyudad sa Davao sa wala pa mo-abot ang mga langyaw dire. Kini sila mao ang mga Obo, Bagobo (tawgon sab silang Tagabawa) ug Klata o Giangan.
Ang ngalan nga Dabaw gikan sa ilang pagtawag aning maong lugar nga Davoh (Obo), Dabu (Bagobo) ug Davau (Klata). Pag-abot ni Don Jose Uyanguren aning maong lugar, gi-ilisan niya ang ngalan ngadto sa Nueva Guipuzcoa (ngalan sa lugar diin siya gikan). Apan – maayo na lang – wala kini nahimong permanenteng ngalan. Nagpadayon ang katawhan nga mitawag aning lugar nga Dabaw. Kaniadto ang paglitok sa ngalan nga Dabaw, ang unang silabol maoy patas-on. Karon mas ganahan ang mas daghang katawhan nga ang ikaduhang silabol ang ipataas og litok ug ang spelling mao na ang Davao.
Karon ang populasyon sa siyudad mismo sa Davao mokabat nag 1,500,000 ug paspas kining gadagan padulong sa 2 milyon ka mga tawo. Sa pag-abot ni Uyanguren dire, mas daghan ang katawhang Moro ug Lumad. Karon mas mayoriya na ang mga kaliwatan sa mga migrante nga ni-abot sa maong lugar. Gawas sa mga Katsila, ang mga Kano ug Hapon nadani sa katahum ug ka-abunda sa maong lugar sa Dabaw. Pagkahagsa sa kolonyal nga pamunuan sa mga Katsila, nisulod dayon dire ang mga Kano sa 1900 ug sa 1903 niabot sab ang mga Hapon aron mugnaon ang mga plantasyon sa abaka kay nakita nila ang ka-tambok sa yuta ug nga walay bagyo dire. Mao nga sa dili nadugay, Little Tokyo ang tawag sa Dabaw.
Sa wala pa ang Ikaduhang Kalibutanhong Gubat, nidagsa na ang mga taga-Visayas ug Luzon dire sa Davao tungod kay dunggo-anan man og barko. Daghan ang nadani sa Mindanao isip Yuta sa Saad, ug ang Dabaw ang usa sa mga dunggo-anan sa mga nilangyaw. Daghan ang nagpabilin dire sa siyudad, samtang ang uban nanimpalad nga makayuta sa ubang mga sikbit nga mga lugar nga karon mao ang mga probinsya sa Davao Norte, Sur, Oriental, bisan gani sa Bukidnon, Cotabato ug Agusan.
Tungod sa daghang hinungdan – iyang lokasyon sa mapa, kay daplin sa dagat apan duol ug kabungturan, tabunok nga yuta, tiempo nga walay bagyo, kadaghan sa mga tawo nga niabot dire, pagpahigayon sa kalinaw, maayong pamunuan sa panggamhanan – ni-uswag ang siyudad sa Dabaw aning pito ka dekada. Kumparar sa ubang mga karaan na sab nga mga siyudad sa Mindanao, ang Davao mao ang giilang nag-una sa natad sa komersyo, negosyo, turismo, edukasyon, kultura ug pamunuan.
Daghan na ang nipunting sa kaharuhay sa pamuyo sa maong siyudad. Ang Asiaweek magazine, una kini na-undang, kada tuig naglista sa labing maayong puy-an nga lungsod sa tibuok Asya. Kanunay nag-una ang Davao kumparar sa Manila, Cebu, Baguio ug uban pang mga siyudad sa atong nasud. Ang Foreign Direct Investment Magazine nagpadayag nga ang Davao maoy ika-napulo sa ilang listahan sa Asian City of the Future. Ang Departmento sa Turismo nihatag sab og award sa Davao isip Most Livable City sa atong nasud. Hangtud karon, daghan pa gihapon ang nibiya sa ilang mga kanhing puluy-anan aron mobalhin sa Davao, apil na ang mga batan-ong minyo nga mas nakakita og malaumong kaugmaon dire sa Davao kaysa sa laing mga lugar sa nasud.
Ako natawo sa lungsod sa Davao (sa Tibungco) adtong diyes anyos pa lang ang akong siyudad nga natawhan (tuig 1947). Bisag nibalhin mi kadyot sa Digos, nakapuyo mi aning siyudara sa dugay na nga panahon samtang ang among pamilya nagpuyo sa nagkalain-laing lugar (apil na sa may Magallanes, Rizal, Uyanguren, Boulevard Streets) ug karon sa Ma-a. Bisan tuod og daghan nang dapit akong gipuy-an ug gitrabahoan, ang kasingkasing kanunay nangandoy nga makabalik sa Davao. Kay sama sa daghang lumad sa Davao, daku ang akong pagpasigarbo sa akong yutang natawhan.
Tinuod layo na ang naabot sa siyudad sa Davao ug may purohan nga daghan pang maayong mga butang ang mahitabo dinhi. Apan daghan pa usab ang angay hatagan og pagtagad ug kinahanglanon kaayo ang pagtinabangay sa panggamhanan sa City Hall, mga civil society organizations ug ang lumulupyo alang sa iyang kalamboan. Ug ang mosunod maoy akong gipangandoy nga unta atong matabangan nga ipahitabo alang sa kalambuan sa atong siyudad ug kitang tanan nga nagpuyo dinhi:
– Nga mas mapakgang pa ang situasyon sa kapobrehon sa linibong kabus nga katawhan pinaagi og mga posibilidad nga sila makapangita og panginabuhian ug ang mas daku nga hinabang kanila diha sa panginahanglan nga maka-angkon ug kaugalingong balay, makatubag sa problema sa sakit, pagpaeskwela sa ilang mga anak ug uban pang social services.
– Nga maghari ang kalinaw bisag dili mogamit og mga pamaagi sa supak sa balaod sa Dios ug sa Estado.
– Nga paigo ang tubig ug kuryente nga magamit sa katawhan (pero nga dili sab mosulod og mga prohikto nga makaguba sa kinaiyahan sama sa coal-fired power plant)
– Nga mas arang-arang unta ang mass transportasyon (puede na siguro tan-awon ang posibilidad sa LRT/MRT), dili mahimong sama sa Manila ang situation sa traffic, nga naay klarong malaktan nga sidewalks ang mga tawo sa kadalanan (pananglit, kining mga dalan nga duol sa mga malls sama sa G-Mall nga delikadong maligsan ang tawo kay piot kaayo ang dalan kay wala nay sidewalk nga kaagi-an).
– Nga mas daghan pa unta ang luna diin makalolinghayaw ang katawhan ug makadula ang kabataan sama sa People’s Park (mao nga angay himoong Park ang Ma-a Shrine Hills ug dili himoong puluy-anan sa mga dato nga makapalit og mahal nga luna).
– Nga panalipdan gayod ang kinaiyahan (busa angay gayod undangon na ang aerial spray, mananum og bakhawan, ubp.) ug palapdon ang tanang matang sa organik nga pagtanum sa mga produkto.
– Nga dunay luna alang sa arte ug kultura sama sa gihimo sa ubang mga siyudad aron duna kitay pagsuporta sa daghan natong mga artists ug cultural workers (kay sa tinuod lang daghan kaayo tag mga maayo ug inilang mga artists sa natad sa pelikula, teatro, sayaw, kanta, visual artists ug uban pa) apan wala silay kapasundayagan sa ilang talagsaong mga talento.
Sunod tuig puhon sa pagka-75 na ang panuigon sa siyudad sa Davao, angay pa gayod natong paningkamutan nga mahatagan og igong pagtagad kining maong mga sugyot.
Hinaut pa. (Ang MindaViews ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Brother Karl Gaspar sa Redemptorist, manunulat sa mga libro, apil na ang “Mystic Wanderers in the Land of Perpetual Departures)
