DAVAO CITY (21 May) — Pila naman ka semana nag-agi, nagkitaay naman si Dodong kag si Toto. Upod naman sanda kay mamiyesta kuno sila sa Dodong didto sa baryo sang iya lolo sa banwa naman sila sang Midsayap.
Pero kay malayo man ang baryo sa hiway, ginhambalan ni Dodong si Toto nga malakat na lang daw sila pakadto sa sentro sang baryo.
“To, baktas lang ta paadto didto sa ila ni Lolo. Subay lang ta dire sa karaan nga dalan,” mangkot ni si Toto.
Daw natingala si Toto pag pamangkot ni Dodong. “Dong, ngaa dira man ta mag-agi sa dalan nga damo subay?” mangkot man si Toto kay Dodong.
“Ay ka-pilosopo gid sa imo ‘to ba. Subay bah, sa ingles na follow or to go along ba! Unsa diay pagsabot nimo ana?” mangkot naman si Dodong.
“Man-an mo Dong,” esplikar si Toto, “sa amon ya ang subay kay amo na ang tawag nga ants! Ti abi ko kung maagi ta dira sa dalan nga damo subay, baw kadton ta. Makatol!”
Sang na na-gets na ni Dodong, padayon naman sila lakat.
Amo gid ni kabudlay kung mag-uropod ang Ilonggo kag Bisaya kay indi gid mag intiendihanay dayon, ti mag sige na lang na sila lalis.
Sang pag-abot na sa balay sang lolo ni Dodong, ginhambalan niya daan si Toto nga indi na mangita sang kadyos kag baboy kay wala gid na sa mga lugar sang mga Cebuano.
“Lo, unsay gihanda ninyo?,” namangkot si Dodong. Nagsabat man si lolo nya nga suman, ebos kag nag-ihaw man daw sila kanding.
Pagkakita ni Toto sang pagkaon sa lamesa, tilawan dayon nya ang suman kay nahidlaw na gid daw sya sang mga native delicacies.
“Migs, las-ay man ni inyo suman! Sa amon ya, ang suman kay mag-askad gid kis-a imo tutunlan sa katam-is. Ano ni ya man?” reklamo si Toto.
“Unsa diay imo pangita? Mao na ang suman sa mga Cebuano, ikaw pa mag-tuslo sa asukal,” hambal ni Dodong.
“Aw ah, sa amon ya migs, ang suman, pilit man gyapon nga bugas pero may ara na sang latik nga daan,” sabat man si Toto.
Daw na kibot si Dodong. “Biko tawag ana sa amoa ‘to. Sige ‘to, kaon sa’ko kay gutom na.”
Nag-harakhak gid si Toto pagbati niya sang ginhambal ni Dodong. “Grabe ka man Dong, kaon ka sako? Abi ko biko imo kaonon, karon sako naman?”
“Dili ah, kaon usa ako. Pasabot ana, mukaon na ko ba. Slang ra gud na sinultihan na. Kamo gani mga Ilonggo kaon kamo bala, tae og anay.”
Sang damo na nakaon ni Toto, nagpa-higad na siya kag naghilay-hilay na kay busog naman. Pero dugay-ugay, tawag niya si Dodong.
“Dong, ga-sakit diyan ko bah. May ara ka da sang bulong?” mangkot si Toto.
“Bulong? Sagol man lagi ka Tagalog? Abi ko Ilonggo lang gyud kaya nimo ‘to?” kantyawan ni Dodong si Toto.
“Medicine na sa Ingles Dong ang bulong. Ngaa mag tagalog pa gid takon nga FBI gid ko,” hambal ni Toto.
Amo gid ni ang masadya basta mag-upod ang Ilonggo kag Cebuano kay indi gid na dayon mag intiendihanay.
Sang daw arang-arang na pamatyagan ni Toto, nanghagad na siya mapauli kay daw madulom na.
“Dong, hipos na kamo pauli kay magab-ihan kamo unya sa dalan,” hambal sang lolo ni Dodong.
“Dong, ngaa ma-hipos daw ta pauli? Hadlok si lolo mo matuyawan ta sadalan? Wala gid man ta ga-gahod kaina indi bala?” namangkot si Toto.
“Dili bah, mag prepare na daw ta pauli. Unsa diay ng hipos sa inyoha?” mangkot liwat si Dodong.
“Sa amon ya, kung mag-hambal ka nga hipos, indi ka na mag gahod. Sa ingles, ang hipos kay keep quiet bala,” esplikar ni Toto.
[Keith Bacongco is a MindaNews reporter/photographer and is a proud Full Blooded Ilonggo (FBI) married to a Davaoeña. The couple lives in Davao City.]
