WebClick Tracer

BISAG UNSA: Mga Tradisyong Kulba

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/11 June) – Naay mga karaang tradisyon kun batasan nga namugna sa lain-laing kultura nga sa atong panlantaw karong panahona maingon natong makahadlok. Ang usa sa labing ngilngig nga tradisyon mao ang suttee sa India. Kaniadto, kon mamatay ang usa ka lalaking minyo, ilabi na kon gikan sa harianong pamilya, ang iyang balo kun biyuda paluksoon ngadto sa kalayo (pyre) nga gigamit sa pag-cremate sa iyang bana. Praktis man ugod ang cremation sa India, ug samtang sunogon ang patayng lawas sa bana, molukso ang balo ngadto sa kalayo. Kumbaga, dungan silang masunog, ugaling lang kay dakong buhi nga masunog ang asawa. Kaniadto, public spectacle pa gyod ni. Daghang tawo ang motan-aw sa pagsunog sa asawa uban sa iyang patayng bana.

Kining tradisyon masubay ngadto sa gihimo ni Sati (ginganlan usab og Dakshayani) nga uska ka diyosa sa mga Hindu kinsa nagsunog sa iyang kaugalingon tungod kay dili niya madawat ang pagpapakaulaw sa iyang amahan sa iyang bana nga si Shiva, usa sa tulo ka persona sa ginuo sa mga Hindu. Ambot nganong gisundog man ni sa mga biyudang Hindu. Ang pagtuo sa mga Hindu mao nga sa pagsunog sa asawang balo sa iyang kaugalingon, mahugasan ang mga sala sa bana ug magmalipayon kini sa pikas kinabuhi.

Naay pipila ka pagsulay sa pagban sa maong praktis sugod sa mga tuig 1500, ilabi na sa teritoryong nasakop sa mga Europeano, sama sa Goa ubos sa mga Portuges, ug sa mga teritoryo sa French, Dutch, ug British. Kapila usab nag-isyu og pagdili sa suttee ang mga Mughal emperor (kinsa mga Moslem) nga maoy naghari sa India sa mga tuig 1526-1858, apan atras-abante ang ilang kampanya. Usa sa mga regulasyon nga ilang gipagula mao nga kinahanglang ipamatuod nga boluntaryo kining buhaton sa biyuda. Diay kay daghang kaso nga pugson ang biyuda sa pagsuttee bisag dili niya gusto.

Mas gipakusgan ang kampanya batok sa suttee ubos sa kamandoang British sa India (1858-1948). Sa han-ay mismo sa mga Hindu, adunay mga repormista kinsa nagwali batok sa suttee. Giban sa harianong estado sa Jaipur ang suttee sa 1846. Sa Nepal (nga uska Hindu nga nasod), ang suttee gipraktis hangtod sa mga tuig 1900. Sa Bali (diin ang mga tawo Hindu) naundang ang suttee sa mga aristokratikong pamilya sa 1905 tungod sa pagsumpo sa mga Dutch.

Apan bisan sa modernong panahon, naa lamang gihapoy makalusot nga magsuttee sa India. Ug busa niadtong 1987, gipasa sa India ang balaod nga nagasilot sa kinsay motabang ug moaghat sa pagbuhat og suttee. Silotan sa kamatayon ang mamugos sa pagpasuttee sa usa ka biyuda. Bisan ang motambong lamang sa ritwal sa suttee pagasilotan usab. Bisan pa, ang ulahing natala nga suttee sa India nahitabo sa 1999.

Naa pay kulba nga praktis sa India nga nagatunhay gihapon karon: ang caste system. Kining caste system mao ang pagbahig-bahig sa mga tawo. Sa karaang panahon, adunay upat ka dakong klasipikasyon: Brahmins (mga pari), Kshatriyas (mga manggugubat), Vaishyas (mga mag-uuma ug artisano), ug Shudras (mga ordinaryong trabahante sa katilingban). Kon wala ka malakip sa bisan asang grupo, mahulog ka sa gitawag nga outcaste o untouchable. Kumbaga, mga hugaw nga tawo. Ang tawag kanila mga dalit, ang labing mayukmok sa tanang mayukmok.

Kapin 200 milyon ang mga dalit sa India. Kaniadto, estrikto kaayo ang paghimulag kanila. Daghang bawal. Bawal sila moadto sa mga templo ug sa mga balon. Bawal sila mohikap sa tag-as nga caste. Bawal man gani nga maigo ang ilang anino sa tag-as nga mga caste. Mahugawan kuno! Busa makaluluoy kaayo ang kahimtang sa mga dalit sa India.

Bisag karon nga aduna nay modernong balaod sa India nga naghatag og patas nga katungod sa tanang Indian, daghan lang gihapoy mahiagomang diskriminasyon ang mga dalit. Daghang dalit na ang naedukar ug nahimong taas nga opisyal sa India, pero dili sayon wagtanong ang karaang tradisyon batok sa mga dalit. “Once a dalit, always a dalit,” sumala pa sa ilang panultihon.

Sa Tsina, ang uska tradisyon nga makatingala mao ang pakkha, sa Ingles pa, footbinding, nga buhaton ngadto sa mga kababayen-ang Insek. Gidebatehan pa kon ngano ug kanus-a ni nagsugod. Sumala sa uska eksplanasyon, naay uska paboritong asawa sa emperor nga clubfooted (kimpang), ug ang iyang pagkiay-kiay kon molakaw maoy nahimong sumbanan sa kaanyag ug kaseksi?! Usa pa ka eksplanasyon nag-ingon nga ang footbinding nagsugod sa mga mananayaw sa panahon sa Tang Dynasty (Tuig 618-907). Kining mga mananayaw kuno sa Tang Dynasty seksi kaayo mokiay-kiay gumikan sa ilang gagmay nga mga tiil. Ug giawat sila sa mga kababayen-ang Insek kinsa gusto mahimong seksi pinaagi sa pagpagamay sa ilang tiil.

Ang ideyal nga gidak-on sa tiil? Tulo ka pulgada. Three inches! Mao ni ang gitawag nga golden lotus. Ug mahimo lang ni kon buhaton ngadto sa mga batang babaye nga nag-edad og duha kutob lima ka tuig. Pil-on ang mga tudlo sa tiil padulong sa lapalapa ug bugkoson kini. Dagyag na lang, sakit kaayo ni nga proseso. Mangabali ang mga tudlo sa tiil, ug kay kulang sa sirkulasyon sa dugo, kadugayan adunay mamatay nga mga parte niini hangtod nga dili na motubo ang tiil.

Kon buot hunahunaon, ngil-ad kaayo tan-awon ang piniko nga tiil, dili masabtan ang itsura, gawas nga baho pa gyod ang putos. Pero, ganahan na lang man pod kuno ang mga lalaking Insek sa pakkha. Gani, nahimo kining status symbol. Sa mga adunahang pamilya, 100 porsento sa ilang kababayen-an pakkha. Ug busa ang lalaki nga naninungha nga makaasawag pakkha kinahanglan adunahan gyod aron kaya niyang magbuhi og pamilya nga siya rang usa ang motrabaho. Ang iyang asawa igo lang magmandar sa mga sulugoon sa ilang panimalay. Sumala sa banabana, mga 40 ngadto sa 50 porsento sa mga ordinaryong pamilyang Insek nagpakkha sa ilang babayeng anak aron kunohay ingnong mayaman.

Kining tradisyong pakkha wala mapakgang bisag gidili sa pipila ka emperor sa Tsina, lakip ang ulahing dinastiya sa mga Manchu (Qing Dynasty – 1644-1912). Giban pod ni sa Nationalist Government niadtong 1912 apan wala mapatuman. Mas malamposon ang pagban sa mga komunista sa Tsina dihang sila na ang midumala sa Tsina sugod sa 1948.

Karon naa pa kay makitang mga tigulang nga pakkha, magkendeng-kendeng tawon. Apan sa modernong mata, walay moisip kanila nga seksi. Kaluy-an na hinuon sila kay giunsa man intawon ang ilang mga tiil?! Wala ra ba silay pag-uyon niana kay gamay pa sila dihang gipakkha sila. Kon wala pa ni giban sa mga otoridad, naa pa kahay pamilyang Insek nga balion ang tiil sa ilang mga anak nga babaye sa murang edad?

Sa kalibotan karon, naa pa bay mga tradisyon nga angay butingtingon kon maayo ba o dili?

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback