WebClick Tracer

BISAG UNSA: Sultanato sa Sulu

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / 11 Marso) – Sa mga rekord sa Tsina, kapila natala ang Sulu nga aktibo sa internasyonal nga treyd sa wala pa moabot ang mga katsila. Niadtong 1417, nagpadalag trade mission ang Sulu ngadto sa Beijing. Ang nangulo sa misyon mao sila si Paduka Batara, Maharaja Kolamating, ug Paduka Prabhu uban ang “340 ka asawa, paryente, ministro, ug sulugoon.” Namatay si Paduka Batara sa dalan pauli sa Sulu ug gilubong siya sa Shandong. Gibilin ang duha niya ka anak aron mobantay sa iyang lubong. Ang ilang liwat tua lang gihapon sa Tsina hangtod karon.

Mao ni ang deskripsyon ni Majul sa Sulu kaniadto: “Ang ilang mga sakayan nagdalag seda, amber, pilak, humot nga kahoy, ug porselana gikan sa Tsina ug Hapon; bulawan, talo (wax), tina, salitre, ulipon, ug mga pagkaon gikan sa Luzon, Kabisay-an, ug Mindanaw; polbora, kanyon, tumbaga, kopre, bakal, rubi, ug diyamante gikan sa Malacca ug Brunei; paminta ug mga lamas gikan sa Java, Moluccas, ug Celebes.”

Sa tunga-tunga sa ika-15 nga siglo (mga 1450), ang Sulu nahimong sultanato. Sa kinapungkayan sa iyang gahom, ang iyang teritoryo naglakip sa mga isla sa Sulu ug Tawi-Tawi, Palawan, Zamboanga, ug North Borneo (Sabah).

Ang Sabah gigasa sa Sultanato sa Brunei ngadto sa Sultanato sa Sulu niadtong 1675 tungod kay gitabangan sa Sulu ang Sultan sa Brunei dihang nag-away ang duha ka harianong paksyon alang sa trono sa Brunei.

Sukad sa pag-abot sa mga katsila sa Pilipinas, walay puas ang ilang pag-atake, panganyon, ug pagmasaker aron sakopon ug uliponon ang lain-laing tribu sa kapuloan. Ang unang nangapukan mao ang katag nga tribu sa Luzon ug Kabisay-an.

Kapila gisulong, giokupa, ug gitukorag kuta sa mga katsila ang Sulu sulod sa kapin tulo ka gatos ka tuig, apan ang mga Tausug wala gayod mopaubos sa kamandoan sa mga katsila. Kini, bisan og walay standing army ang Sulu. Ang matag baskog nga Tausug usa ka sundalo ug maglalawig kinsa andam kanunay modepensa sa iyang yuta.

Apan ang sultanato mismo nahuyang ra gyod gumikan sa walay-undang nga gera sa mga katsila, ilabi na nga ang mga katsila nakapalit og mga steam boat nga nakakitag aksyon sa Balangingi ug Davao sa 1848. Niadtong 1861, nadugangan pa kinig 18 ka steam boat.

Niadtong 1851, mipirmag tratado si Mawlana Sultan Mohammed Pulalun diin iyang giila ang labaw nga gahom sa Espanya ug ang pagtipon sa Sultanato sa Sulu ngadto sa Monarkiya sa Espanya. Sumala sa tratado, magdawat siyag 1,500 pesos matag tuig aron mapadayon ang “proper splendor” nga tukma sa iyang pagkatawo ug ranggo. Ang pipila ka taas nga harianong opisyal sa Sulu magdawat ug 600 pesos o 300 pesos matag tuig.

Niadtong Enero1878, gipaabangan ni Sultan Mohammed Jamalul A’lam ang Sabah sa kantidad nga $5,000 Mexican currency matag tuig ngadto sa usa ka pribadong kompanya, ang British North Borneo Company nga sa kadugayan gisalo sa Gobyerno sa Britanya.

Sa Agosto 1878, gipirmahan ni Sultan Mohammed Jamalul A’lam ang usa ka tratado diin iyang giila ang soberaniya sa Espanya sa tibuok ginsakpan sa Sultanato. Isip bugti, magdawat siyag 2,400 pesos (kwarta sa Mexico) matag tuig.

Ang kaguliyang karon sa Sabah diin pipila ka sakop sa Royal Army of the Sultanate of Sulu ang nangamatay sa pagpamomba sa mga Malaysian nanukad sa isyu kon kinsa ang tag-iya sa Sabah. Sumala pa sa Sultanato sa Sulu, sila (ug ang Pilipinas) maoy tag-iya sa Sabah kay gipaabang ra man ni sa mga British. Tubag sab sa mga British, sila ang tag-iya kay gitugyan (cede) kini ngadto kanila sa tratado sa 1878 (ug gipasa ngadto sa Malaysia nga namugna niadtong 1963.)

Ang pulong nga gigamit sa tratado “padjak.” Tanang linggwista moingon nga “lease” ni o “arrendamiento” sa kinatsila pa. Apan ang mga British gainsister nga ang kahulogan niini “grant and cede”. Kinsay korek? Kinsa naay gahom, maoy korek.

Ang Hong Kong ug Kowloon giilog sa mga British human nila gisulong ug gilampaso ang Tsina sa duha ka Opium Wars niadtong 1842 ug 1860. Wala kaik ang Tsina sa demand sa Britanya nga ihatag kining duha ka teritoryo hangtod sa kahangtoran (in perpetuity) ngadto sa Britanya. Unsaon nga pagka losyang sa Qing Dynasty sa Tsina.

Apan niadtong 1997, giuli sa Britanya kining duha ka teritoryo balik sa Tsina uban sa “New Territories” nga giabangan niini sulod sa 99 ka tuig. Nganong wala man giwara-wara sa mga British ang mga tratadong nagpamatuod nga sila ang tag-iya sa Hong Kong ug Kowloon hangtod sa kahangtoran? Kay gibudlatan man sila sa mga Insek.

Ang Sultanato sa Sulu karon anino na lamang sa kanhi niining mahimayaong gahom nga nakapakurog sa iyang mga silingang nasod kaniadto. Sukad milampos ang mga katsila sa paghilabot sa kalihokan sa Sulu, lakip ang pagbuot-buot kinsay mahimong Sultan, ang Sultanato sa Sulu nahanaw sa tablado sa kalibotan. Walay motuo nga siya ang tag-iya sa Sabah. Walay maminaw.

Unta saloon sa kagamhanan sa Pilipinas ang pag-angkon sa Sabah, pero otro sab nga huyang ang atong gobyerno. Kanus-a kaha ta molambo ug magbaton og gahom aron naay makuratan kon mobudlat ang atong mga mata?

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email sa Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback