WebClick Tracer

BISAG UNSA: Si Bia Layag

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / 8 May) – Yunik ni nga karakter si Bia Layag kay segun sa akong pagkasayod, siya lang ang nag-inusarang babayeng bayani sa tribung Bagobo. Ang sugilanon mahitungod kang Bia Layag nakuha nako gikan kang Datu Tomas Ito (SLN), usa ka Bagobo (Tagabawa) nga taga Digos, Davao del Sur. Iya ning gisugilon nako niadtong 2004 ug ako kining giapil sa akong libro Davao: Reconstructing history from text and memory (2005).

Sumala sa kasugiran, dihang namatay si Datu Daya, walay makapuli niya isip lider sa Tudaya kay mibalibad ang ikaduhang dako-dako nga si Datu Malang. Matod pang Datu Malang, tinuod nga isog siya ug kusgan, apan kulang siya sa ubang abilidad sama sa paggamit og mga pulong (pakig-estorya ug pakignegosasyon). Hinuon, samtang wala pay makapuli kang Datu Daya, siya gihapon ang gisaligan sa pagdepensa sa Tudaya tungod sa iyang kaisog.

Usa ka mabalyan ang mitagna nga naay ipanganak nga babaye sa Tudaya kinsa nganlag Layag tungod kay taas siyag kinabuhi. Tuod man, adunay babayeng natawo sa Tudaya, ug dihang nagdalagita na kini, nahimo siyang hanas sa pagsayaw, paghabol, ug uban pang buluhatong pangbabaye.

Dihang gisaulog ang pista sa kawayan, mao ni ang gideklara ni Datu Malang: “Ako ang inyong giilang lider, apan dili ko takos. Kini si Layag ang tinuod ninyong lider. Bisan og batan-on pa, aduna siyay katakos mangulo kaninyo. Sukad karon, siya na ang datu sa Tudaya. Siya ang atong Bia (Princess) Layag.”

Karon, naay usa ka datu sa Tudaya nga gisilotan kay miadto sa balay-habolanan sa mga kababayen-an nga higpit nga gidili. Ug tungod kay siya gimultahan, gibati niya ang kaulaw. Dako kaayong kaulawan alang sa usa ka datu nga pamultahon, ug busa mipahawa siya sa Tudaya.

Naunsa ba nga miadto siya sa mga Magindano ug gisulsolan nga atakehon ang Tudaya! Gani siya pa gyod ang miuban sa mga Magindano sa pagsulong sa Tudaya.

Ang mga Magindano adunay mga pusil. Ang mga Bagobo migamit og mga palantiganan (catapult) aron ig-on ang mga posisyon sa mga Magindano. Ang gipalagpot nga mga bala nagdilaab kay gibutangag duga sa mga kahoy.

Hasta ang mga batang kalalakin-ang Bagobo midepensa sa Tudaya gamit ang mga bangkaw nga gihimo gikan sa gipatalinis nga mga bahi.

Samtang nagpadayon ang kombate tali sa mga Magindano ug Bagobo, gisul-ob ni Bia Layag ang iyang sininang pangseremonyas ug nagsugod pagsayaw. Naggilak-gilak ang iyang sinina. Nagsayaw-sayaw usab palibot kaniya ang daghang hubo nga mga kababayen-an. Nagsayaw sila sa pakang sa tanggonggo, mao kini ang sayaw sa pakiggubat!

Samtang nagsayaw si Bia Layag, nagsabwag kinig kusog nga enerhiya nga nakapaluya sa kaaway. Nangahadlok ang mga Magindano ug nangatras. Gusto unta silang gukdon sa mga bagani sa Tudaya, apan miingon si Bia Layag: “Kon dili na sila makig-away, ayaw na sila gukda.” Ug mihugpa ang kalinaw sa Tudaya.

Ako pang ginasusi-susi kon sa unsang panahon nga nahimong lider si Bia Layag sa Tudaya. Interesante ang detalye sa pagsulong kanila sa mga Magindanaw o Magindano, sa pulong pa sa mga Bagobo. Buot ipasabot, lagmit nahitabo ni sa wala pa masakop ni Oyanguren ang Dabaw sa 1848. Kay dili man tingali mahitabo nga sulngon sa mga Magindanaw ang Sta. Cruz kon aduna nay puwersa ang mga Katsila sa Dabaw?

Kining Tudaya nahimutang sa tiilan sa Mt. Apo sa Sibulan, Sta. Cruz, Davao del Sur. Naa dinhi ang Tudaya Falls nga karon pagadebelopon ngadto sa usa ka hydroelectric plant. Kaniadto, mao ni ang pinaka importanteng sentro ug kuta sa mga Bagobo. Dinhi nagpuyo ang pinakalabaw nga datu sa mga Bagobo kinsa giila ug gitahod sa ubang mga datu nga ilang supreme leader.

Nasayod ko nga aduna nay relasyon ang mga Magindanaw ug Bagobo sugod pa sa 1600. Sa akong pagsabot, morag kaalyado ang ilang relasyon, kay sa report sa mga Dutch explorer niadtong tuig 1628, namensyon ang mga Bagobo nga usa sa mga tawo/tribu nga puyde palihokon sa mga Magindanaw aron sulngon ug palagpoton ang mga Katsila nga nagkuta sa Tandag.

Hinuon, puyde sab mainterpret ang report sa Dutch nga ang mga Bagobo dili lamang kaalyado, kondili naa gyod sa ilalom sa gahom sa mga Magindanaw ug busa mapalihok batok sa mga Katsila. Niadtong 1645, giangkon ni Sultan Kudarat ang Golpo sa Dabaw gikan sa Sarangani ngadto sa Iho nga sakop sa iyang sultanato.

Tingali dili tanang Bagobo napaubos sa gahom sa mga Magindanaw. Tingali, naay ubang mga Bagobo nga wala o dili mopailalom sa mga Magindanaw, sama sa taga Tudaya nga, sa pamunoan ni Bia Layag, malamposong napaatras ang mga manunulong nga Magindanaw. Kay kini ra bang mga Bagobo usa sa mga ngilngig nga manggugubat sa Golpo.

Naa bay laing interpretasyon diha nga puyde ninyong ipaambit? Naa ba moy nailhang mga bayaning babaye sa han-ay sa mga Lumad?

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback