DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / 24 Nobyembre) – Sumala sa taho ni Pigafetta, ang tagsulat sa ekspedisyong Magellan niadtong 1519-1522, ang unang isla nga ilang nabangga diris Pilipinas mao ang Zamal (karon Samar) niadtong Marso 16, 1521. Wala sila mikawas sa Samar kondili sa isla sa Homonhon diin niadtong Marso 18, giduolan silag siyam (9) ka tawo nga maoy unang mga netibong Pilipino nga nahinabo sa mga Katsila. Kining mga tawhana nagpuyo sa Suluan, usa ka isla nga duol lang sa Samar. Nagduda ko nga kini sila mga Badjao kun Samal, ug sila ang nagsulti sa mga Katsila nga Zamal ang ngalan sa isla nga karon naila natong Samar. Gipasaka ni Magellan ang mga netibo Pinoy sa iyang barko ug nagpabuto siyag kanyon. Nakuratan tawon ang mga Pinoy ug gustong moambak gikan sa barko. Nagbayloay ang mga Katsila ug netibo og gasa. Ug kay gamay lang ang dala sa mga netibo, misaad silang mobalik sulod sa upat ka adlaw ug magdalag humay, lubi, ug uban pang makaon.
Tuod man, sa Marso 22, mibalik ang mga Pilipino lulan sa duha ka bangka dala ang lubi, buongon, tuba, ug manok. Ang ilang pinakalider usa ka tigulang nga “pintado” kun adunay patik o tatu sa panit. Nagsuot siyag duha ka ariyos nga bulawan sa iyang dalunggan. Ang iyang mga kauban nagsuot og linging metal nga bulawan sa bukton ug nagpurong sa ulo. Gikan kanila, nahibaw-an ni Pigafetta nga naa kunoy mga tawo nagpuyo duol sa isla nga gitawag og “caphri” o pagano kansang mga dunggan dunay dagkong buslot. Kining mga tawhana walay sapot gawas sa panapton nga gihabol gikan sa panit sa kahoy nga ilang gitabon sa ilang bat-ang. Ang ilang mga lider nagsuot og saninang koton nga binordahan og seda. Mga tawo sila nga itomon, tambok, ug patikan. Tighaplas silag lanas lubi ug lana sa lunga (sesame) isip proteksyon sa adlaw ug hangin. Itom ilang buhok nga moabot sa ilang hawak.Ang ilang mga gamit baraw, kutsilyo, bangkaw nga giadornohag bulawan, kalasag, ug pukot.
Gikan Homonhon, milarga sila Magellan sa Masawa (Limasawa). Sa Marso 28, usa ka baloto (baroto) lulan ang walo (8) ka tawo ang miduol sa barko ni Magellan Nagkasinabot kuno dayon kining mga tawhana sa ulipon ni Magellan nga nailhan nato nga si Enrique gikan sa Sumatra. Ilang gisungko ang ilang hari nga nagdala og duha ka balanghai (balangay). Mao ni si Kolambu. Lulan siya sa kinadak-ang balangay, naglingkod ubos sa atop-atop nga banig. Giestoryahan siya ni Enrique, ug nasabtan kuno dayon siya ni Kolambu kay dinhing dapita, ang hari kahibalo og mas daghang pinulongan kaysa ordinaryong tawo. Dihang gihatagan og mga gasa ni Magellan ang mga tawo ni Kolambu, gusto ni Kolambu nga bawsan si Magellan og dakong bara sa bulawan ug usa ka basket nga luy-a. Apan wala ni dawata ni Magellan.
Dihang misaka si Kolambu sa barko, iyang gihatagan si Magellan og tulo ka bangang porselana nga puno sa humay, dakong isda, ug uban pang pagkaon. Gibayloan nig pula ug dalag nga sinina, mga kutsilyo, ug salamin. Nagpabuto na sab og kanyon ni Magellan. Ug aron mapabilib ang mga netibo, iya pa gyong gipasul-ob og armor ang usa sa tripulante unya tulo ka lalaki ang nagduslak-duslak kaniyag espada ug sundang. Siyempre, dili ni madutlan, ug napatunganga kuno si Kolambu. Nanghambog si Magellan nga ang usa ka Katsila bale og 100 ka netibo, ug aduna siyay 200 ka tawo sa matag barko.
Gidala ni Kolambu si Pigafetta ug usa pa ka tripulante sa iyang balangay diin sila nag-inom og alak nga ang pulutan baboy. Sa ato pa, mao ni sila ang “caphri” nga gisulti sa mga taga Suluan kay mokaog baboy. Gisulat ni Pigafetta ang pipila ka netibong pulong ug nahingangha ang mga netibo dihang gilitok niya ang mga netibong pulong. Ug kay gabii na man, nagdayon silag panihapon: kan-on ug baboy nga adunay sabaw-sabaw. Ang “palasyo” sa hari nahimutang sa ibabaw sa taas ug dakong mga haligi. Kinahanglan pa mosakag hagdan aron makasulod. Nangaon na sab silag sinugbang isda sagol luy-a ug alak. Matod pang Pigafetta, kusog moinom ang mga netibo ug mahilig mag-usap og mama (areca).
Mao ni ang paghulagway ni Pigafetta sa mga lumad nga babaye: Ang mga kababayen-an nagsuot og telang ginama sa kahoy (tree cloth, posibleng abaca?) gikan sa ilang hawak paubos, ang ilang buhok itom ug moabot sa yuta. Naay mga bangag ang ilang dalunggan nga puno sa bulawan.
Ang igsuon ni Kolambu nga si Awi miuban kang Pigafetta balik ngadto sa barko ug giabi-abi siya ni Magellan. Mao ni ang deskripsyon ni Pigafetta kang Awi: Giardonohan siyag maayo. Siya ang labing hamili nga tawong among nakita. Itom kaayo ang iyang buhok nga abot sa iyang abaga. Nagpurong siyag telang seda ug nag-ariyos og bulawan. Nagsuot siyang koton nga sinina nga binurdahan og seda nga nagtabon kutob sa iyang tuhod. Sa iyang kilid nagbitay ang baraw kansang pul-an ginama sa bulawan, ang sakuban ginama sa kahoy. Ang matag ngipon niya adunay tulo ka tuldok nga bulawan, ug daw gihugtan og bulawan ang tibuok niyang ngipon. Nagpahumot siyag storax ug benzoin.
Sumala ni Kolambu, nagpuyo siya sa isla sa Butuan ug Caraga (buot ipasabot, sa isla sa Mindanao), ug nga tig-adto lamang siya sa Limasawsa kon magkita sila sa iyang igsuon (si Awi) aron mangayam (hunting). Dinhi sa Limasawa nahitabo ang unang misa sa Pilipinas.
Si Kolambu maoy nag-giya nila Magellan padulong sa Cebu. Didto sa Cebu, apil siya nila ni Humabon, ang raha sa Cebu, nga gibunyagan sa mga Katsila. Si Humabon ginganlag Don Carlo, samtang si Kolambu ginganlag Johanni (Juan). Ang asawa ni Kolambu ginganlag Lisabeta. Mao ni ang ulahing pagmensyon ni Pigafetta kang Kolambu. Wala na tay masubay mahitungod kaniya ug sa iyang papel sa pagsulong sa mga Katsila sa Mactan ug sa pag-atake sa mga Sugbuanon sa mga Katsila human gitigbak ni Lapu-Lapu si Magellan.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)
