WebClick Tracer

BISAG UNSA: Hulaw/Climate Change

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / Marso 17) – Karon pa ko kakita og mga prutas sa rambutan nga nangliki sa punoan mismo. Mao nay nahitabo sa mga rambutan sa akong tugkaran. Niadtong miaging Disyembre perteng bulak sa mga rambutan. Daghay mangagi nga maibog sa kanindot tan-awon sa kabaga sa mga bulak. Nako pa, abundang ani gyod ni pag-abot sa Pebrero o Marso. Mao man gani nga nakakwarta kog gamay kay gipakyaw sa uska magpruprutas.

Apan sugod Enero karong tuiga, nagnihit na ang ulan, o kaha wala gyoy ulan. Sa unang semana sa Pebrero, giani sa namakyaw ang rambutan, ug nakakuha siyag mga 60 kilo kuno. Mibalik siya sa tunga-tunga sa Pebrero, apan gamay ra kaayo ang iyang naharbes. Lagmit nalugi siya.

Uga na kaayo ang yuta sa akong tugkaran karon. Intawon sa akong rambutan. Ang green nga bunga, green lang gihapon, apan liki. Kanunay mangahulog ang mga dahon. Hasta ang Japanese (kaha?) nga alugbate nga nagyaka sa ilalom sa rambutan nangalaya. Ambot makalahutay ba ang duha ka papaya nga tinghawak na kataas sa atubangan sa akong balay. Nag-anam na kadalag ang mga dahon.

Sumala pa sa akong silingan, buboan kunog tubig basig matabang pa ang mga rambutan. Maayo na lang kay naa say nakatambag nga dili. Kay didto sa tabok, nangamatay ang duha ka rambutan ug usa ka duryan dihang gibuboag tubig. Napasmo kuno. Mapasmo sab diay ang mga tanom?

Ang akong gikatingad-an kay nganong ubay-ubay sab ang mga rambutan nga baligya karon. Tubag sa akong silingan, nagtubo na sila daplin sa sapa, busa kaagwanta sa init. Mao sab tingali ang mga duryan, kay nganong daghan kaayo ang duryan diri karon sa Dabaw nga bagsak ang presyo ngadto sa P35-40 matag kilo! Katingad-an! Unta ang duryan mag-awas man sa Dabaw kon ting-Agosto na, busa man gani gitayming dinhang bulana ang selebrasyon sa Kadayawan sa Dabaw. Ang mangosteen sab karon P50 ang kilo! Kanus-a lang to nga moabot nig P180 ang kilo?!

Apan susiha ang presyo sa binangay, tig P35-40 usab! Ni Malu pa, “Palit na lang kog duryan!” Sumala pa, nagmahal ang saging kay gilampurnas ang mga kasagingan sa Bagyong Pablo niadtong miaging tuig. Hapla gyod ang mga saging ug lubi sa Compostela Valley ug Davao Oriental.

Ang usa pa ka rason sa kamahal sa saging kay paskang daghang nasod karon ang naga-import sa atong saging. Unya dili sila sama sa mga Hapon nga paskang estriktoha. Naay tatsa, reject. Dako, reject. Gamay, reject. Samtang ang mga Arabo ug Insek, dili kaayo delikado. Ug sila karon ang naga-enjoy sa kalami sa atong mga saging, nga pinakalami sa tibuok kalibotan, way pabor pabor. Busa nagmahal sab ang saging dinhi sa ato.

Klarong nagyabag na ning atong klima. Wala na gyod magkadimao. Sumala sa mga eksperto, resulta ni sa climate change, sa global warming kon pag-init sa temperatura sa kalibotan. Ang hinungdan sa pag-init – kita, mga tawo. Ang atong mga industriya sigeg buga og carbon ngadto sa kalangitan. Nakadugang ni sa kainit sa kalibotan, ug sigeg katunaw ang glacier (bukid nga yelo) sa Arctic Ocean ug Antartica.

Tungod sa pagkatunaw sa glacier, naay mga yuta nga misaka kay walay nay bug-at nga nagadat-og niini. Mitaas usab ang lebel sa dagat sa dugang nga tubig. Sa pagsaka sa yuta, matarog kaha ang mga continental plate ug manghasi ang mga linog? Ambot, pero sa pagdaghan sa tubig sa dagat, nagkadaghan ug nagkabangis na karon ang mga super bagyo, sama sa Bagyong Pablo ug Yolanda.

Sa padayong pagtunaw sa yelo ug pagsaka sa lebel sa dagat, dili madugay malunopan ang mga lungsod ug siyudad daplin sa baybayon. Kadtong mobakwit sa bukid-bukid, angay pod maglikay sa mga bungtod nga modahili na bisag motaligsig lang.

Karon, samtang nagkauga ang Pilipinas, gisabwagan sab og bagang nyebe ang North America niadtong Enero. Sumala pa ni Doray, akong higalang Canadian sa Winnipeg, minus 40 degrees centigrade kuno ang ilang temperatura didto!? Polar vortex kuno ang mihugpa kanila. Hesus, -40 degrees centigrade? Mokurog na man gani kog +22 degrees sa aircon, -40 degrees pa kaha?

Kon papilion sa init o tugnaw, diri na lang gyod ko sa init. Wala gyod koy amor sa tugnaw. Kahago ba anang sigeg bukot og bagang sweater ug jacket?! Giunsa pod kaha pagpakabuhi sa karaang mga tawo sa Winnipeg sa wala pay heater, elektrisidad, o balay? Antoson na lang nako ang init, bisag magbrown-out pupanagsa.

Hinaot nga dili lang sab unta magdugay ning hulaw. Ni Ted pa, nangalaya na ang mga Baguio beans sa Catigan. Sulti pod ni Eddie nga nagbuhig onamental plants, dili daw mamulak ang mga tanom sa paso, bisag sigeg buboan. Igo lang magputot unya mangalarag.

Kagahapon diay, gihagdaw ang akong mga rambutan sa namakyaw. Wala ko sa balay. Matod pa sa akong silingan, wala kabawi ang magpruprutas sa iyang kapital kay daghan kaayong daot sa mga bunga. Intawon, gibinlan kog usa ka supot sa nagpungpong nga rambutan. Aw, naay gwapa nga rambutan, pero paghiling nako, naa poy uban nga nangliki na bisag green pa.

(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback