DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / 27 Aug) – Nahimuot ko sa sulat sa Katsilang prayleng Agustinian nga si Gaspar San Agustin (O.S.A) nga nagdeskrayb sa kinaiya sa mga Pilipinong nabuhi niadtong mga tuig 1720. Kay kini si Padre Gaspar gitaptan sa sakit nga oryentalismo, nga matod pang Edward Said, mao ang sakit sa mga Westerner (lakip ang mga Katsila) nga nagatan-aw sa mga Asyano (lakip tang mga Pilipino) isip mga ubos nga matang sa tawo, kinsa gihan-okan na tingali sa tanang negatibo ug daotang kinaiya sa tawo.
Mao ni ang mga pulong ni Padre Gaspar sa mga Pilipino (nga gitawag nilag Indiyo kaniadto): “Sila mabalhinon, bakakon, malisyoso, bugo, ug tamad…” “Wala silay utang buot, walay batasan, arogante, impertenente, ignorante, ug matuo-tuohon.”
Kon unsa-unsa pa tong saway ug libak ni Prayle Gaspar San Agustin sa mga Pilipino. Niya pa, sa kabadlongon sa mga Pinoy, angay lang gyod sila latigohon og uway. Ayaw kuno gamita ang kamot sa pagbunal sa mga Pinoy, kay ang ilang lawas morag bakal. Uway gyod.
Aw, di ba sab ka maglagot kon makahibalo ka nga mao ni ang pagtratar sa mga Katsila sa atong katigulangan? Unsa pod kahay reaksyon sa mga Pinoy kaniadto atubangan sa pandaog-daog ug pagpahimulos sa mga Katsila kanila?
Nasayod ta nga daghang insureksyon ug rebelyon ang nahitabo kaniadto batok sa mga Katsila. Pananglit sa Luzon, ang magtiayong Diego ug Gabriela Silang. Sa Kabisay-an, sila Dagohoy sa Bohol ug Sumuroy sa Samar. Labi na diri sa Mindanaw, kay naglisod gyod ang mga Katsila sa pagtisok sa ilang gahom kay sigeg sukol ang mga mulupyo.
Sa laing bahin, pasibo na lang ba gyod ang mga Pinoy sa mga lungsod ug baryo diin kusog ang gahom sa mga Katsila? Dili baya. Kay dili makasukol og inatbangay batok sa mga Katsila, mogamit silag laing paagi sa pagsupak nga dili mahalata sa mga banyaga.
Tan-awa ra god ning paagi sa pagpanimalos sa mga Pinoy batok sa mga Katsila gikan mismo sa sulat ni Padre Gaspar: “Di gyod ka kabati nga nakabuak ang mga Indio (Pinoy) sa mga pinggan sa ilang kaugalingong balay, ug busa daghan kang makitang pinggan nga ilang naangkon sa wala pa moabot ang mga Katsila. Pero sa kombento ug balay nga ilang gialagaran, daghan kaayong pinggan ang ilang mabuak nga makaingon ka nga ilang gituyo aron maperhuwisyo ang ilang among Katsila.”
“Kusog kaayo silang magbundak-bundak sa ilang mga tiil kon naa sa kombento ug balay sa mga Katsila nga makapungot gyod, ilabi na kon nagatulog ang pari. Pero sa ilang balay, pagkahinay nilang molakaw, morag nagtamak og itlog.”
“Matingala ka nganong ang mga iro nagdumot sa mga Katsila. Kon makakitag Katsila, matuk-an sila sa pagpinaghot. Ug kon ang mga bata makakitag pari, manghilak dayon, ug busa gikan pa sa duyan, mahadlok na sila makakitag puti nga nawong.”
Natural, kay ang mga kolonyalistang Katsila mga mumu, ungo, ug bampira sa kinabuhi sa mga Pinoy. Ug ang mga prayle usa sa target sa rebolusyong Pilipino niadtong 1896. Pero, in fairness, naa pod bayay paring Katsila nga midepensa sa mga Pinoy. Ato ning hisgotan sa sunod isyu.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)
