DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/02 September) — Ang Katsilang prayleng Agustinian nga si Gaspar de San Agustin adunay sulat niadtong 1720 nga nagdeskrayb sa mga Pilipino nianang mga panahona. Pagka negatibo kaayo sa pari sa iyang pagtana-aw ang mga Pilipino. Tanang daotang gawi ug batasan sa tawo iya na tingaling gihan-ok sa mga Pilipino. Apan, makatingala, tungod kay kon kabahin sa kababayen-an ang hisgotan, lahi ang iyang pagtan-aw.
Kon unsa kamarama kuno ang mga lalaking Pinoy, mao sab ang pagka buotan sa mga kababayen-ang Pinay. Niya pa, mas maayo ang pamatasan sa kababayen-an. Masulogton, mahigalaon, ug nagpakitag dakong pagmahal sa ilang mga bana. Maligdong sila sa ilang mga lihok ug pakig-estorya, ug mahadlok makabatig mga law-ay nga pulong. Dugang ni Prayle Gaspar, ang natibuok sa iyang hunahuna mahitungod sa mga babayeng Pinay mao nga sila honorable kaayo, ilabi na ang mga minyo nga mga babaye. Sa kaso sa mga Tagalog ug Kapampangan, dili kuno ka makakitag babaye nga mamaligya sa iyang kaugalingong lawas; dili sila pakawala sama sa makita sa ubang babaye sa laing rehiyon sa Pilipinas.
Ang mga babayeng Tagalog ug Kapampangan wala gyoy amor sa mga Katsila; ang ilang gusto mao ang kaangayan sa ilang kaminyoon sa ilang kaugalingong rasa. Panagsa ra gyod nga naay mahigugmag Katsila. Ug aduna pa silay laing kinaiya: dili sila ganahag kapre ug negro.
Komentaryo pa sa prayle, kon ang mga Indiyan sa Amerika dili sab unta ganahan og mga negro, dili unta magdaghan ang mga mulato (mestiso itom) didto sa Amerika, mga mabangis ug daotang rasa. Grabe kaayo pagka rasista kini si Prayle Gaspar, sa?
Hadlok gyod daw kaayo ang mga Pinay sa mga kapre ug negro nga mas maayo pa silang mamatay kay sa maliwatag itom. Sobra pod ning paria. Naa pa siyay komento: Sa laing bahin, ang mga babayeng Bisaya andam sa bisan unsa. Dili sila kaayo pilian. Andam kaayo sila mosugot sa bisan unsang tentasyon. Mosugot mo ana, mga Bisdak?
Padayon ta kang Prayle Gaspar: Ang mga babaye diyosnon kaayo ug sa kinatibu-an maayo silag gawi. Ang hinungdan niini tungod kay sila nahikot sa daghang trabaho, kay sa daghang mga balangay sila ang nagasuporta sa ilang bana ug mga anak nga lalaki, kinsa walay laing trabaho kondili maglaag, magsugal, ug magsuot og maayong sinina. Ang kalipay sa mga babaye mao ra ang pagsilbi sa ilang mga bana ug mga anak nga lalaki. Posturado kaayo ang mga lalaki samtang ang mga babaye simple kaayog pamisti.
Mao ni ang paghulagway sa uska Katsilang Prayle sa mga kababayen-ang Pilipina niadtong mga tuig 1720, hapit 300 ka tuig na ang milabay. Unsa na man ang hulagway karon sa modernang Pilipina sa tuig 2014?
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
