WebClick Tracer

PANAW-LANTAW: Kaluha

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/Nobiembre 23) — “Dihang gipanganak ako ni Nanay, duna say natawo nga bitin. Duna koy kaluha nga bitin, Tir,” maoy mga pulong ni Belen samtang nagkokabildo uban ni Sister Josefa Banwa, usa ka madre sa pundok sa mga Misyonarya ni Santa Maria Imaculada.

Si Sr. Josefa, usa sa tulo ka madre sa ilang kongregasyon nga mikuyog namo sa pagmisyon sa parokya sa Tubigon niadtong tuig 1990. Hapit na ‘to siya mag-treinta niadtong panahona apan tungod kay dunay hitsura ug tam-is og pahiyom, morag mga biente sinco lang ang iyang pangidaron. Sa siyudad sa Cebu ang iyang kagikan.

Didto siya na-asayn sa barangay sa Akasya sulod sa parokya sa Tubigon, ang pinuy-anan sa mga ginikanan ni Belen. Tungod kay aktibo man ang Nanay ni Belen sa ilang kapilya isip us aka katekista, nahimong base house ang balay nilang Belen alang kang Sr. Josefa. Mga disiotso pa lang ang panuigon ni Belen ug maingon nga siya nga labing matahum sa mga dalaga sa ilang barangay.

Nakurat si Sr. Josefa sa gisulti ni Belen. Human na to silag panihapon ug pag-ampo uban sa ginikanan ni Belen ug duh aka manghod, ug naghigda na sila aron matulog. Tungod kay wala na man mag-eskwela si Belen niadtong tuiga, siya ang kanunay nga mikuyog kang Sr. Josefa samtang gabisita sa mga balay-balay sa ilang barangay. Sulod sa tulo ka bulan nilang panag-uban, daw nagkasuod na sila. Daghan na kayo ang ilang na-istoryahan.

Apan bisan pa sa kadaghan na sa ilang nahisgutan ug na-ambitan nga kasinatian, nakurat sa gihapon si Sr. Josefa sa mga pulong ni Belen. Inanay nakahinuklog siya nganong niabot man sila sa maong topiko.

Nagsugod diay to kay dihang nisulod sila sa kuwarto ug gi-andam ang banig, mga unlan ug habol, nahinumdom si Sr. Josefa sa nahitabo anang hapon samtang naglakaw sila gikan sa balay nilang Iyo Teofilo didto sa pikas sitio pabalik na sa Akasya ug diha sa dalan dunay bitin nga nitabok ug naka-singgit si Sr. Josefa sa kahadlok. Iyang namatikdan nga siya ra ang nakuratan; daw wala ray epekto ang maong hitabo kay Belen. Wala siyay gipakita nga kahadlok nga dunay bitin diha sa dalan.

“Biliba nako nimo kaganina Belen oy, morag wala ra may epekto sa imo nga dunay bitin diha sa dalan,” maoy nasulti ni Sr. Josefa. Walay gitubag si Belen.

Wala madugay nanghigda na sila, ug sama sa ilang na-andam, nagtapad sila diha sa banig. Tungod kay taas-taas ang ilang gibagtas, katulgon na kayo si Sr. Josefa ug kay daw hilom man si Belen, wala na lang sab siya magpadayon og istorya.

Mao nga nakurat gyod siya pag-ayo ug takulahaw nawala ang iyang pagkahikatulogon dihang gibatbat ni Belen ang mga pulong nga duna siyay kaluha nga bitin.

“Binuang ka diha Belen, unsa god tong imong gisulti?” maoy natubag sa madre. Dili siya makatuo sa gisulti ni Belen. Buotan si Belen ug tungod sa  pagmatoto sa inahan, pormal ang iyang linihokan. Dili niya kinaiya ang mamakak, magbutang-butang ug dautang istorya sa laing tawo, magpakita og kasuko, mag-istorya’g minaro ug maghimo-himog istorya nga walay pulos.

“Dili baya nako kinaiya ang magbinuang Tir.”

“Pero kinsa may motoo sa imong istorya, Belen? Daw katngad-an man kayo. Wala pa gyod koy nadungog nga istorya parehas sa imong gisulti. Ug sa inyo pa gyod nga pamilya. Katekista pa gyod ang imong Nanay! Ug nganong wala may naka-istorya nako bahin ani nga tulo na man ko ka bulan nagpuyo dinhi sa inyong lugar?”

“Dili na man god gina-istoryahan kining mga butang, Tir.”

“Ug nganong dili nga shocking man kaayo ni paminawon. Kung didto pa ni sa Cebu, gigukod ka na sa TV ug radio aron isibya ang imong istorya.”

“Anad na man god ang mga tawo dinhi, Tir. Dili man lang ako ang may kaluha nga bitin aning dapita!”

“Ha?” Nisamot na gyong nakurat si Sr. Josefa ug daw buot mobangon kay nahadlok nga basin dunay bitin nga nitapad niya. “Ug asa na man ang imong  kaluhang bitin, Belen?”

“Taas nga istorya, Tir. Basig katulogon ka na, sa sunod nga mga adlaw na lang nato kini hisgutan.”

Tungod kay nawala na gyod ang pagkahikatulogon ni Sr. Josefa, naka-ingon ang madre: “OK lng ko Belen, morag dili pa siguro dayon ko makatulog. Dili ba malain ang imong Nanay kung makig-istorya ko niya bahin ani?”

“Nganong malain man si Nanay, Tir nga siya man ang inahan namong kaluha?”

Bitaw no, nakahuna-huna si Sr. Josefa. Duna ba diay inahan nga ipang-limod niya iyang anak, bisag usa pa kini ka bitin? Apan yuna ba, makasulay kaha kog istorya sa Nanay ni Belen bahin sa iyang anak nga bitin? Mora man kog libakera kung ako nang himoon. Nakahuna-huna si Sr. Josefa nga kang Belen na lang siya mangayog kasayuran kaya g dalaga man sab ang unang nag-istorya bahin ani.

“Gi-unsa man nimo pagkabalo nga duna kay kaluhang bitin, Belen?”

“Sukad sa akong pagkabata Tir, diha na man si Belindo sa akong kiliran!”

“Kinsa si Belindo?”

“Ang akong kaluhang bitin!”

“Ginganlan sab diay ninyo ang bitin?”

“Syempre Tir. Alang-alang dili namo nganlan, unsa may itawag namo sa iya kung amo siyang paduolon o tawgon. Ug kay Belen man ko, siya ginganlan og Belindo kay lalaki man siya nga bitin.”

Morag kataw-onon si Sr. Josefa kay gikan sa kakurat, nikambio ang iyang pagbati. Bisan kung kahibulongan, nalingaw ra sab siya sa pag-istorya ni Belen.

“Nganong sigurado man ang imong Nanay nga kaluha nimo si Belindo?”

“Matud pa ni Nanay, wala kuno siya maglisod sa pagpanganak namong duha, busa nakit-an ug nabatian gyod niya ang tanang mga panghitabo niadtong kaadlawon nga siya nanganak. Ug saksi sab si Iya Ester, ang mananambal, u gang iyang pag-umangkon nga si Dolor nga ako ug si Belindo ang natawo niadtong maong kaadlawon. Pero wala lng mosumpay ang iyang pusod, dili sama nako. Ug human gipanganak si Belindo, nitapad ra sab dayon kang Nanay ug nikulo diha sa iyang kilid.”

Wala katingog si Sr. Josefa, daw iyang gi-imagine ang maong eksena sulod sa iyang hunahuna. Dili gihapon siya makatoo sa iyang nadunggan, bisag iyang maporma and eksena sulod sa iyang huna-huna nga daw us aka pelikula, maglisod gihapon and iyang huna-huna sa pagdawat nga tinuod kining nahitabo sa konkretong kinabuhi. Kay tungod lagi nageskwela sa kolehiyo ug naka-sugod na ganig pipila k M.A units, major pa gyod sa Physics,morag lisod gyod dawaton ang kamatuoran sa maong istorya. Nagpalingo si Sr. Josefa bisag naghigda na. Apan kay curious sa kinatibuk-an sa istorya, nagpadayon sa pagpangutana.

“Wala ra mahadlok imong Nanay nga dunay bitin sa iyang tapad ?”

“Sumala san a-andan aning dapita, dawaton ra man unsay igasa sa kahitas-an!”

“Bisag bitin ang maong gasa?”

“Dili man lagi ni natingad-an Tir, kay nahitabo na man sa nangagi. Siempre dunay gusto motan-aw unsang klaseng bitin si Belindo”

Nakahuna-huna ang madre nga okay ra sab ang katawhan sa Akasya no, curious lang kung unsang species sa bitin ang kaluha sa bata.

Dili na diay dakong news value ang bitin ang gipanganak sa us aka inahan sa ilang barangay. Iya sab dayong nahuna-hunaan kung gi-unsa man pag-atiman sa bitinm kung gipatotoy sab sa Nanay ni Belen ang iyang kaluhang bitin. Apan wala ka-ako og pangutana si Sr. Josefa bahin an kay bisan siya, dili niya kini ma-imagine.

“Sukad dihang duna ka nay kahitmangon, giisip mo ba nga si Belindo nga imong kaluha?”

“Alang-alang nga dili Tir nga gimatoto man ko sa akong mga ginikanan ug tibuok pamilya nga si Belindo akong kaluha ug sakop siya sa among banay. Sukad ko makabalik-lantaw sa akong kinabuhi, namat-an na gyod nako nga naa si Belindo sa akong tapad. Nga siya ang akong unang kadula. Nga magtapad ming duha sa duyan, samtang awitan mi ni Nanay. Luoy sab lagi, kay ako man siyang dat-ogan kung matulog ming duha, ug kung maglagot ko niya, ako siyang tuk-on,” ug nagkatawa pa si Belen samtang gisaysay ang nangagi.

Perte na gyong lingawa sa madre ug niapil ug katawa ug nakahuna-huna – unsa kaha no kung ako dunay kaluha nga bitin?

“Dihang makalakaw na ka ug mogawas sa inyong balay, mo-uban sab siya?”

“Depende kung asa ko moadto. Kung mo-uban ko nilang Nanay nga mo-adto sa uma og sa sapa kung siya manglaba, uban ming duha ni Belindo. Sa simbahan ug palengke, ibilin ra siya ni Nanay.”

“Unsaon man pagkabalo ni Belindo nga mahimo siyang mo-uban o dili siya mahimong mokuyog ninyo?”

“Sultihan siya ni Nanay.”

“Sa unsang pinulungan?”

“Siyempre sa Binisaya, alangan Inglison ni Nanay nga pila kabuok ra sab ang iyang pulong nnga Inglis.”

Bitaw no, nakahuna-huna ang madre. Duna siguro’y pinulungan ang mga bitin, apan unsaon man pagkat-on sa Nanay ni Belen. Mas dali pa siguro alang kang Belindo ang makasabot sa Binisaya.

“Kung ganahan ka magdula, unsa may mga dula ninyo ni Belindo ug kung mo-apil ka sa pagdula-dula uban sa imong mga silingang bata, mo-apil ba sab si Belindo?”

“Kasagaran namong dula, magligid-ligid ra man ming duha o mag hide-and-seek. Syempre, mas maglisod gyod ko nga mangita niya kay mas daghan man siyag kataguan. Kung tua ko sa gawas magdula uban sa mga bata, kasagaran dire lng siya sa balay. Ang problema dili ang mga bata, kay gani uban sa ila, usahay mo-apil sa among dula sulod sa balay. Ang problema ag mga iro kay samokan kayo kung naa si Belindo. Busa kasagaran pabilin lang siya sa balay kung molaag ko. Pero pag-uli nako sa balay, pangitaon dayon nako siya ug kami na sab magdula.”

Ka-sweet sab nilang duha, nakahuna-huna si Sr. Josefa. Tinuod gyod nga ang mga kambal, dunay paghatag og konsideasyon sa usag-usa.

“Ug dihang nageskwela ka na, unsa may nahitabo ninyong duha?” Mangutana unta ang madre kung gipa-enroll sab nila si Belindo, apan morag yaga-yaga ra sab ang maong pagpangutana.

“Mo-uban baya si Belindo nako sa eskwelahan, ‘Tir,” tubag ni Belen.

Mo-attend sab siyag flag ceremony? Mo-line-up sab siya una mosulod sa classroom? Mo-good morning sab sa titser? Mo-pungko sab siya sa desk? Mo-raise hands sab siya kung buot motubag sa pangutana sa titser? Nagdagayday ang mga pangutana sa hunahuna ni Sr. Josefa.

“Unya…?” mao ray naingon ni Sr. Josefa.

“Daku man sab ang akong bag nga dalhon, busa mosulod ra siya sa bag. Pag-abot nako sa classroom, magpabilin ra siya sa bag. Usahay molili ang akong mga classmates ug mga titsers kung kumusta na si Belindo, pero dili madugay, pasagdan ra man siya.  Sama sa akong gisulti, ma-anad ra man ang mga tawo dinhi sa among barangay sa among mga kambal nga bitin. Maayo sab sa school kay wala many makasulod nga iro.”

Aning higayona, nakapangutana ra gyod si Sr. Josefa bahin sa unsay ipakaon kay Belindo.

“Ug kung ting-recess, unsa may inyong merienda?”

“Mokaon man sab og banana-cue si Belindo Tir. Pero mas ganahan gyod siya’g ako siyang dad-on didto sa likod sa among school nga duha pay tag-as nga kahoy ug kasagbutan, ug buhian lang nako siya ug dali ra man siyang maka-kita ug makaon.”

Nagkalawom na ang kagabhion ug nibalik na ang pagkahikatulogon ni Sr. Josefa. Apan nabalaka gihapon siya nga basin taparan siyag bitin, busa nalitok ra gyod ang katapusang pangutana: “Ug asa na man karon si Belindo?”

Wala dayon makatubag si Belen. Nilingi si Sr. Josefa sa iyang kilid ngadto kang Belen kay tan-awon kung nahikatulog na ang dalaga. Wala pa man diay. Daw dunay gi-aninaw si Belen ug bisan sa hayag sa suga sa lampara nalantaw ni Sr. Josefa nga duay kasubo nga nitabon sa nawong ni Belen.

Niginhawa una’g lawom si Belen. Ug dihang ni-istorya nihinay ang iyang tingog ug daw naghilak ang kina-oyokan sa iyang dughan. Apan walay luha nga midagayday sa iyang aping.

“Usa to ka adlaw dihang hapit na ko mograduate sa Grade VI, wala nako siya dad-a sa among eskwelahan. Anang hapon nga nipauli ko sa balay, ako dayon siyang gipangita. Wala siya sa mga lugar diin siya magtikuku. Akong gipangutana si Nanay kung iyang nakit-an si Belindo. Nabalaka na dayon mi dihang dili namo siya makit-an human sa usa aka oras namong pagpangita kaniya. Si Tatay ni-adto sa uma aron sutaon kung ni-adto siya didto. Ako sab nibalik sa eskwelahan ug-gi-adto ang likod nga dunay tag-as nga kahoy. Si Nanay gisuroy ang ubang mga kabalayan.

“Nag-agaw na ang adlaw ug gabii dihang nakabalik mi sa among balay. Ug kaming tanan nag-minghoy kay wala gyod namo hikit-I si Belindo. Wala gyod ko dayon makatulog anang gabii. Gitaparan ko ni Nanay kay walay hunong ang akong paghilak. Kaadlawon na to dihang nakatulog ra gyod ko. Pipila pa to ka adlaw nga sige mig pangita niya. Kada gabii sa among pag-ampo, gi-ampo pa gihapon namo ang iyang pagbalik. Hangtud ni-abot na ang akong graduation.

“Human sa usa ka bulan, morag nahurot na ang akong luha. Matud pa ni Tatay ug Nanay kanako, mo-abot ra gyod ang panahon nga biyaan mi ni Belindo kay mangita man sab siyag iyang kaugalingong banay. Lisod man sab niya kunong dalhon ang iyang asawa ug mga anak sa among pinuy-anan. Busa tua ra to siya sa lasang.

“Sa nanglabay nga mga panahon naghandum ko nga magkita pa mi pag-usab. Ingon pa gani ko kang Nanay nga lami unta nga iyang i-introduce sa amo ang iyang banay kay siyempre, pag-umangkon na nako ang iyang mga anak. Apan morag taas ra sab na nga handumon. Dili ra siguro matuman bisag pila pa ka novena ang ihalad sa mga santos.

“Pait sab ang kamingaw, dili ba Tir?”

Dunay natandog sa kasingkasing ni Sr. Josefa.

Tinuod, pait ang kamingaw tungod sa panagbulag, iyang nahuna-hunaan. Labina gyod kung walay panamilit. (MindaViews is the opinion section of MindaNews. Redemptorist Brother Karl Gaspar is author of several books, including “To be poor and obscure,” “Mystic Wanderers in the Land of Perpetual Departures,” “The Masses are Messiah: Contemplating the Filipino Soul,” and “Manobo Dreams in Arakan.” He writes two columns for MindaNews, one in English [A Sojourner’s Views] and the other in Binisaya [Panaw-Lantaw].)

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback