DAVAO CITY (MindaNews/05 December)–Naintriga gyod ko sa deskripsyon sa mga langyawng syentista kalabot sa mga Malayo, ang kinabag-ang rasa sa Pilipinas. Mao ni ang ilang paghulagway sa mga Malayo sama sa Tagalog ug Bisaya: Mubo, tabonon, ug pislat-ilong. Sa una, wala ko ana manumbaling, kay sayod man tang pislat og ilong ang mga Pinoy. Kita gani mismo ang magtiaw-tiaw sa atong kaugalingon. Matod pa sa akong uska amigo, ang iya kunong ilong palwatik, kay morag gikulob nga palwa. Unya, magsige siyang katawa.
Nagsugod ang akong pagkaintriga sa ilong dihang nabasa nako ang uska French nga syentista, si Joseph Montano, nga naglaag-laag sa tibuok Pilipinas, lakip ang Davao lusot sa Agusan ug Surigao niadtong mga unang tuig sa 1880. Ang iyang lingaw mao ang pagsukod-sukod sa pisikal nga panagway sa mga netibo kun Lumad sa Mindanaw. Nakakuha siyag mga sampol sa mga Tagakaulo, Bagobo, Manobo, Mandaya, ubp. Ang iyang gisukod mao ang gitas-on sa tawo; ang kadak-on ug gilapdon sa nawong, bagol-bagol, suwang, aping, ilong; ang kolor sa pamanit; ug ang pagkatul-id sa buhok, ubpa. Ang resulta sa iyang pagtuon: Mas tangkad gamay ang mga Lumad, mas puti kaysa tabonon, ug mas tangos ang ilang ilong, dili kaayo pislat.
Ang iyang hukom: Ang mga netibo sa Mindanaw dili Malayo kondili Indonesian. Ug ang usa sa klarong timailhan mao ang ilong: palwatik ang ilong sa mga Malayo, samtang talinison ang ilong sa mga netibo. Kaha? Busa sukad niadto, himantayon nakog mga ilong, gustong masayod kinsa kanato ang Malayo, kinsa ang Indonesian. Gani, kon makakita kog laing Asyano, ang una nakong susihon mao ang ilang ilong, kon unsa ni kalahi sa ilong sa mga Malayo.
Hinuon, ang mga bag-ong syentista karon dili uyon sa klasipikasyon sa Indonesian-type nga Pinoy. Ingon nila, kitang tanang Pinoy, gawas tingali sa Negrito, pulos Malayo. Unya sa nanglabayng mga katuigan, kitang mga Malayo nagsaksak-sinagol nag dugo: Arabo, Insek, Hapon, Katsila, Amerkano, Negro, Mehikano, ug unsa pang rasaha. Nausab pod ang atong ilong. Klase-klase na. Naay tangos, naay lapad, naay medyum. Panagsa ka na lang kakitag pyur Malayo nga palwatik ang ilong.
Sumala sa teyoriya sa ebolusyon, patag kuno ang ilong sa mga Negro sa Aprika tungod kay init kaayo ang hangin didto, ug kinahanglan dako ang bangag sa ilong aron dili init nga hangin ang mosulod sa ilang baga. Sa laing bahin, ang mga puti didto sa Europa nakadebelop og hagip-ot nga ilong aron ang tugnaw kaayong hangin mainitan sa pag-agi sa ilang ilong. Tinuod kaha ni?
Simple lang ang eksplanasyon ang mga Tboli ug Blaan nganong pislat og ilong ang mga Pinoy. Matod pa sa ilang mito (myth), ang mga diwatang Fyuwey (Hyuwe sa mga Tboli) ug Sawey (Sidakwe sa mga Tboli) naghimog tawo gikan sa kolonong yuta. Naglalis ang duha kay ang buslot sa ilong naghangad sa langit. “Malumos sila kon mag-ulan,” matod pang Fyuwey. Apan dili gustong usbon ni Sawey ang ilong. Dihang nagtalikod si Sawey, dali-daling gibaliktad ni Fyuwey ang ilong, apan napindot niya ang gamot sa ilong. Busa pislat tag ilong.
Matod pas usa ka awit. “Ako’y isang Pinoy, hindi ako Kano… Huwag kang mahihiya kung ang ilong mo ay pango.” Aw, kon dili ka ganahan sa imong ilong, sayon ra man na usbon. Pa-injek lang og botox. (Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
