WebClick Tracer

PANAW-LANTAW: Pamikpik

DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/Disyembre 4) — Sukad mi nagsugod og pag-misyon sa mga lugar diin daghan ang mga Subanen, sa peninsula sa Zamboanga, natural ra namong madunggan ang mga istorya bahin sa pamikpik.

Inigsugod namog misyon sa maong mga dapit, dayo’y mohatag namog nagkadaiyang mga pamaymay ug warning.

“Ayaw gyod mog salig anang mga tawhana.”

“Dali na silang masina sa mga tawo nga bag-o sa ilang lugar labina tong ilang kasilagan.”

“Dili man kinahanglan nga masuko sila ninyo aron kamo dauton. O duna moy nahimo nga nakadaut kanila, o nakapaniubos o naka-insulto kanila. Kung ting-takdol man god, dili na sila mahimutang kung dili sila makapamikpik sa uban. Busa mangita gyod na sila’g biktimahon. Kung na-atol nga ikaw ilang mataypan, igo ka gyod!”

“Dili lang pikpik ang paagi sa pagdaut sa usa ka tawo. Na-a sab ang gitawag nga pagpakatay. Buot ipasabot, kini mahitabo kung pipila ka tawo ang naglingkod sa usa ka bangko. Mahimong ipakatay sa buot modaut ang la sa iyang gahum ngadto sa usa sa mga tawo nga naglingkod sa maong bangko. Wala gyod tawo’y kalibutan ang gipakatayan nga padulong na diay sa iya ang gahum sa hingdaut kaniya.”

“Pagdala gyod mo ug lana nga dunay gamot sa mga kahoy sa lasang aron panagang kanila.”

“Kung makamatikod ka nga dunay nipikpik sa imong abaga, pikpika sab ug kaduha kay panagang kuno na.”

Klase-klase ang reaksyon sa mga sakop sa team. Dunay motoo, dunay magkatawa, dunay mga cynical. Dunay ambivalent, wala kasiguro kung motoo o dili, apan hadlok nga mahimong biktima. Kadtong motoo ug ambivalent, modawat sa lana nga naa sa gagmay’ng botilya ug ila kining higtan ug ibakos. Ang nagkatawa o cynical, depende. Dunay dili gyod motoo sa epekto sa pamikpik, apan naa sab tong mo-ingon – oy, magbakus sab ta no, kay basin diay tinuod.

Unsa may kasagaran nga epekto sa pikpik? Magdaut kuno ang napikpikan. Kasagaran diha sa kuto-kuto. Usahay mosakit kaayo ang ulo ug dili mahimutang. Duna gyod daw mga higayon nga dili na madala sa ospital ang napikpikan; diha pa lang sa balay, nawad-an na sa ginhawa.

Dihang ni-abot mi sa parokya sa Magsaysay aron sa pag-misyon, nahitabo pag-usab nga dunay nihatag og mga pamaymay kanamo bahin aning pamikpik. Duna gani mga nanghatag og lana nga dunay gisagol nga mga gamot sa mga kahoy sa lasang.

Simple ra man ang palisiya namo sa team bahin aning mga pagtoo tali sa pamikpik, barang, aswang ug lain pang mga katingalahang mga butang nga gito-ohan sa daghang mga Pilipino ug sa ubang nasud.

Ang Diyos ra gyoy nasayod unsa kalapad ang kamatuoran sa ingon niini nga tinoohan. Ang labing importante nga kaming mga misyonaryo makatabang sa yanong katawhan diha sa pagpalig-on gyod sa ilang pagsalig sa kaayo, kamamaloy-on ug kamapinanggaon sa Ginoo. Kung kini mahitabo, mahimong hinay-hinaymonipis ra sab ilang kahadlok sa mga “dili ingon nato” ug ang ilang epekto diha sa atong lawas ug panghuna-huna.

Labina sa mga hilit-hilit kaayo nga mga lugar, wala ray dakung kausaban nga mahitabo kung kami pa mismo maoy moingon sa mga tawo nga ayaw mog tuo niana kay mga superstitious beliefs lang na. Bisag unsa pay among isulti, motoo ang katawhan sa buot ilang tuohan, labina kay gipasahan sila niini sa ilang mga katigulangan ug nagpabilin kining maong pagtoo sa dugay na kaayo nga panahon. Puede ba gong himoon sa usa ka misyonaryo sa pipila ka bulan nga diha siya nag-misyon sa maong dapit ang hugot nga mga pagtoo nga napanday sulod sa pipila ka siglo?

Dili lang gyod unta sab mi magpakita sa among kahadlok, kay angay gyod unta kaming sumbanan sa kahugot sa pagtoo sa Ginoo. Apan lahi-lahi sab ang ang-ang sa kahimatngon bisan sa mga misyonaryo, duna say motoo gyod, duna say motoo-dili, duna say dili gyod. Ang importante nga dili kaayo kini hatagan og bug-at kaayo nga atensyon kay dunay mas bug-at pa nga mga suliran nga angay atubangon sulod sa misyon.

Pero dali laging ibatbat ang mga giya sa among paglihok, apan sa tinuod lang, dili gyod mapuggan unsa’y namat-an sa misyonaryo.

Usa sa among naka-uban sa misyon sa Magsaysay, us aka seminarista sa St. Mary’s Theologate (SMT).[1] Si Berting gikan sa Diosis sa Ozamis. Nisulod siya sa seminaryo dihang nakahuman na siyag kurso sa Engineering. Kung sa ato pa, diha lang daan sa kurso nga iyang gikuha, maka-ingon ta nga dili na kaayo siya motoo’g mga katingalahang butang sama sa pagpamikpik.

Mao tong panahon sa oryentasyon bahin sa unsay angay namong buhaton samtang nagmisyon sa Magsaysay, wala kaayo siya nagpanumbaling sa hisgutan nga magdala-dala og lana. Samtang ang uban serious na kaayo ug nangoha gyod ug lana u gang uban perteng pangantiaw niadtong buot maniguro, si Berting naghilom-hilom lang. Daw gidead ma lang niya ang maong agenda sa among miting.

Human sa among miting sa adlaw’ng Martes, ni-balik ang mga misyonaryo sa among tagsa-tagsa ka asaynmint. Tungod kay ako man toy Coordinator sa team niadtong panahona, ni-uban kog usa ka misyonaryo sa laing dapit sa parokya, nga sa pikas gyod sa na-asayn nga area ni Berting. Tulo to ka adlaw didto ug naka-uli ra ko sa poblasyon pagka-Biernes.

Pag-abot gyod nako sa konbento, gitagbo dayon kog istorya ni Fr. Reynante Tablon, ang kura paroko sa Magsaysay.

“Loy,” matud pa niya, “gi-dala namo si Berting sa ospital sa Dipolog kagahapon kay perteng grabiha sa iyang sakit. Ug tua pa siya didto, kay matud pa sa doktor, usa pa ka semana una siya ma-ayo sa iyang sakit.”

Nakurat sab ko sa balita kay katapusan namong kita ni Berting, maayo pa man kaayo tong iyang lawas. Ug sumala sa iyang gi-ingon dihang una nako siyang gi-interview, sa katapusan niyang pagpa-check-up nga wala pay tuig nga milabay, wala may diferensiya sa iyang lawas nga nakit-an.

“Kay unsa man diay nahitabo didto sa iyang area, Nante? Ug unsa ang iyang sakit?”

“Matud pa niya, niadtong nipauli siya sa iyang area adtong Martes, maayo pa man ang iyang pamati niadto. Na-ulanan tuod siya samtang nagbaklay, pero wala ra man gyod siya nabasa. Nitambong siyag bible sharing anang gabii, busa gabii na siya nakatulog. Apan pagmata niya sa sunod adlaw maayo pa man daw ang iyang pamati.

“Sunod adlaw, duna kuno’y nagbirthday ug nag-ihaw ug kanding. Ubay-ubay sab kuno ang mga bisita didto sa balay sa usa sa mga barangay opisyal nga nag-birthday. Dunay mga tawo nga wala kuno kaila si Berting; adto rang higayona siya naka-himamat kanila. Basin kuno dayo sa pikas sityo.

“Samtang gainom-inom una sa paniudto, apil-apil sab siya sa mga istorya sa maong grupo. Tungod kay piot man ang lugar sa taas sa balay sa opisyal, naghu-ot ang mga bangko. Wala madugay, nanga-on na dayon sila. Ug human sa pani-udto, nipa-uli dayon si Berting sa iyang base house ug nag-siesta aron makapahulay. Mga alas 4:00 na sa hapon siya nakamata. Ug dihang mobangon na unta siya, iyang gibati ang pagkalipong. Ug dunay mipitik sa iyang kuto-kuto, ug hinanali gibati niya ang tomang kasakit sulod sa iyang tiyan.

“Dili man hinoon siya ka-adtoon og CR; basta nalipong lang siya ug sakit kaayo ang iyang tiyan. Nangita siyag tambal sa iyang bag aron sutaon kung duna siyay tabletas alang sa sakit sa tiyan. Ang dala niya nga tambal alang lang sa sakit sa ulo ug ngipon. Hinggawas siya sa lawak ug gipangita si Manang Perya o si Manong Tarsio, ang tag-balay aron mangayog pakitabang.

“Wala pa kauli si Manong Tarsio apan diha si Manang Perya sa kusina. Dihang nakit-an niya ang dagway ni Berting, nabalaka siya kay klarong nag-daut ang seminarista. Paghikap pa lang niya sa agtang ni Berting, nakahukom dayon siya nga duna kini sakit ug angay kini mahatagan og tambal ug makapahulay.

“Tungod kay wala man siyay tambal, miingon siya nga adtoon ang midwife sa barangay kay basin dunay tambal. Iya unang gipahigda og balik si Berting una ni-adto sa midwife. Nikuyog mismo ang midwife kang Manang Perya aron sutaon unsay sakit ni Berting. Nagtinan-away ang duh aka babaye dihang ilang nakit-an unsa ang nahitabo sa dagway ni Berting.

“Maoy pag-abot ni Manong Tarsio, ug iya dayong nahibaloan nga nadaut si Berting. Tungod sa kasakit, wala na kayo magpakabana si Berting sa mga panghitabo sa iyang palibot. Ug nakatulog siya’g kadiyot ug nagtagpilaw. Dihang hingbalik ang iyang buot, gi-alirongan na siya ni Manong Tarsio, Manang Perya, and midwife ug ang tigulang nga mananambal sa maong dapit. Ug duna siyay nasimhot nga nagklase-klaseng tambal. Mora pa man gani daw nagpalina kay ga-aso-aso man ang lawak.

“Wala kasabot si Berting sa iyang gibati taliwala sa kasakit sa iyang tiyan. Mora siyag naulaw kay naka-disturbo og daghang tawo. Nabalaka sab siya sa kasakit sa iyang tiyan, ug morag karon lang sab niya nakasinati og ingon niini kasakit. Dili sab siya kaako pag-ingon sa mananambal nga hunongon na lang ang pagpanambal, kay basig dili siya motoo niini, ang iya pa nga dili niya buot ma-insulto ang mga tigulang.

“Kung dili lang unta layo ang maong dapit, ug dunay masakyan, mohangyo unta si Berting nga dalhon siya dinhi sa poblasyon aron matan-aw siya sa nurse sa health center. Pero hapit na ang kagabhion, busa iya na lang una’ng gi-antus. Apan nakahuna-huna siya nga kung dili pa mawagtang ang sakit pagkabuntag, magpahatod na gyod siya sa poblasyon.

“Busa gipasagdan lang niya nga ipadayon ang gihimo sa tigulang nga mananambal. Apan daw wala gyoy epekto kay perte man gyod gihapon kasakit sa iyang tiyan. Humag usa ka oras, na-undang ra ang panambal ug nipauli ang tigulang ug ang midwife.

“Dunay giluto si Manang Perya nga lugaw alang kang Berting, apan wala siya kakaon kay sakit gihapon kaayo ang iyang tiyan. Wala na katulog si Berting anang tibuok gabii tungod sa kasakit. Sayo sunod adlaw, nahangyo ra niya si Manong Tarsio nga ihatod siya sa poblasyon. Nagkabayo silang duha hangtud sa crossing, diin duna nay masakyan si Berting nga jeep padulong sa poblasyon. Na-abot silang duha dinhi wala pay alas 9:00 sa buntag kagahapon.

“Maayo kay wala pa ko kalakaw padulong sa baryo. Nangluspad gyod siya pag-abot dinhi, ug hing-reklamo nga sakit gyod kayo ang iyang tiyan. Nihangyo nga dalhon dayon nako siya sa ospital.

“Nangutana dayon ko kang Manong Tarsio unsay nahitabo, ug sa wala pagduha-duha, hing-ingon si Manong nga nabiktima si Berting sa pamikpik o pagpakatay. Nagpanglingo lang si Berting nga nakadungog sa pulong ni Manong Tarsio. Nasayod si Manong Tarsio nga dili motoo si Berting, apan iya gihapon kining gisulti sa ako. Gipasalamatan namong duha si Manong Tarsio aron makapauli pa siya sa ila.

“Uban ni Sonny Boy, lain pa namong kauban, akong gidala si Berting sa Provincial Hospital, ug gitagad ra man sab siya didto og usa nako ka higalang doctor, si Doc Jack Lindo. Gi-check-up dayon sa doctor ang tanang angay sutaon ug gipangkuha ang iyang ihi, tai, dugo aron kini eksaminon sa laboratory. Dili pa man dayon makuha ang resulta sa mga test kay sa sunod buntag pa kuno, ug angay pa nakong adto-on tong baryo nga ako untang adtoon gahapon, busa nihangyo ko kang Sonny Boy nga siya na mabilin ug magbantay kang Berting, ug nibalik dayon ko sa ospital sayo ganinang buntag.

“Pag-abot nako sa ospital, nagkita mi ni Doc Lindo ug nakurat ko sa dihang ni-ingon siya nga wala may nakit-ang deperensya sa tiyan ni Berting o sa laing parte sa iyang lawas. Stress lang kuno ang hinungdan. Normal man ang tanan. Wala may kagaw o virus nga nakasulod nga angay pangitaan og tambal.

“Ug nawala man sab ang sakit sa tiyan ni Berting sa akong pagbisita kaniya sa ospital. Dili lang una siya i-release kay papahulayon una siya sa ospital og usa pa ka adlaw ug aron sab ma-monitor pa ang iyang kondisyon. Basin ugma na siya ma-release. Kung buot kang mobisita sa iya, naa siya sa Room 2003.”

Maayo na man pagka-istorya ni Fr. Nantes a nahitabo busa usa ra gyod ka pangutana ang nisangko sa akong huna-huna.

“Motoo ka Nantes a pamikpik? Tinuod kaha tong gisulti ni Manong Tarsio nga napikpikan si Berting didto sa iyang area?”

“Lisod baya nga dalikyat lang natong isulti nga dili kini tinuod,” nagkanayon si Fr. Nante, “nga mga peke lang ni ug hinimo-himo sa mga maro nga tao. Pero dili ba taas ni nga istorya, Loy. Unya na lang nato istoryahan. Maayo siguro kung imong ma-follow-up si Berting didto sa ospital.”

Mao bitaw ang angay nakong himoon isip Coordinator. Busa human nakog pagpahiluna sa akong mga butang, nakaligo ug na-andam ang angay nakong dalhon, ni-adto ko sa ospital aron masuta unsay kahimtang ni Berting.

Didto sa Room 203, nanghipos na silang duha ni Sonny Boy. Ang nabilin na lang sa mga himoon mao ang pagbayad sa mga fees.

“Kumusta ka na Berting,” maoy akong nabungat pagsulod sa Room 203, “maayo kay buhi ka pa!”

“Praise the Lord, ‘Loy! Wala man god koy dala-dalang lana, na-igo lagi ko sa gahum sa pamikpik!” maoy iyang tubag duyog sa hilaw nga pahiyom.

[1] Sa dugay nga panahon ang St. Mary’s Theologate – ang seminaryo alang sa diocesanong pari nga kasagaran gikan sa mga Diosis sa Dipolog, Ozamis, Pagadian, Iligan ug Marawi (nga gitawag og DOPIM) ug usahay duna say ubang mga Diosis – nagapadala sa ilang mga seminaryan aron dunay BEC immersion sulod sa unom ka bulan sa RIMT. Kini sa panahon nga hapit na sila mahuman sa ilang pag-eskwela sa teyolohiya.

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback