DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / Marso 27) – Adunay interesanteng taho si Maximilianus Transylvanus kon giunsa pagpatunhay sa mga tribu nga nagpuyo dapit sa Borneo ang kalinaw sa ilang han-ay. Kining tribuha dili gustog gera ug busa nagpuyo silang malinawon ug haruhay. Kining taho ni Maximilianus Transylvanus nakabase sa iyang interbryu sa mga surbaybor sa Ekspedisyong Magellan nga nakauli sa Espanya lulan sa barkong Victoria niadtong Septiyembre 1522. Ang report nga gipetsahag Oktubre 1522 giulohag “De Moluccis Insulis.” Sa report ni Antonio Pigafetta sa susamang ekspedisyon nga migula niadtong 1525, wala siya maghisgot sa tribu sa Borneo nga dili mahilig makig-gera.
Sumala ni Maximilianus, ang mga tribu nagsimba sa Adlaw ug Bulan isip mga bathala. Ang anak sa Adlaw ug Bulan mao ang mga bituon, nga mga gagmayng bathala usab. Saludohon sa mga tribu ang sumusubang nga Adlaw, samtang gikan sa hayag nga Bulan maghangyo silag anak, pagpadaghan sa ilang mga hayop, ug abundang prutas. Nagapraktis silag hustisya, mahigugmaon sila sa kalinaw, ug supak sila sa gera.
Sumala pa ni Maximilianus, hangtod nga ang ilang hari nagamintinar sa kalinaw, ila ning hatagag balaanong dungog, apan kon ang ilang hari ganahan makiggubat, dili sila mohunong hangtod dili mapatay sa ilang kaaway ang ilang hari. Kon desidido gyod makig-gera ang ilang hari, nga panagsa lang kuno mahitabo, ibutang siya sa atubangan sa iyang mga sakop aron maoy mosagubang sa tibuok kapintas sa kombate. Unya ang mga sakop dili manlimbasog batok sa ilang kaaway hangtod nga dili pa matigbak ang ilang hari.
Kon patay na ang ilang war-freak nga hari, diha pa mosukol ang mga sakop sa tribu alang sa ilang kagawasan ug bag-ong hari. Busa, tanan nilang hari nga makig-gera mamatay gyod sa kombate. Sa maong rason, panagsa ra sila mosulod og gera. Sa ilang tan-aw, dili makataronganon ang pagpalapad sa utlanan sa ilang teritoryo. Ang ilang nag-unang alatubangon mao nga dili sila makasakit og buot sa ubang mga nasyon o langyaw. Pero kon atakehon sila, mobalos pod sila, apan aron dili modako ang kagubot, mangita dayon silag paagi aron kini mahusay.
Alang kanila, kinsa kadtong respetado ug halangdon mao ang unang motanyag og kasabotan sa kalinaw. Makauulaw ug salawayon ang dili pagdawat sa kalinaw sa naghanyag sa kalinaw, bisag siya pa ang nanguna sa away. Ang tanang silingang tribu maghiusa aron lupigon kadtong modumili sa kalinaw kay kini makapasilag ug walay pagtahod sa balaan. Mao na nga ang ilang katilingban nagpuyo nga malinawon ug haruhay.
Unsa kaha kon ang paagi ug pamatasan sa maong tribu maoy atong sundon? Basig maoy makaundang sa gera sa Pilipinas?
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)
