DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / 4 June) – Daghang mga tawong makasinati og trahedya ang dugay makarekober. Naay maamang, usahay gani naay malisoan og pangisip. Mao nay naobserbahan sa mga surbaybor sa Bagyong Yolanda kun Bagyong Haiyan nga milampurnas sa Kabisay-an ilabi sa Tacloban City niadtong Nob. 8, 2013. Matod pang Vic S., usa nako ka kailang Waray nga magsusulat, kapin tuig pa human sa panghitabo sa Yolanda nga makahisgot siya sa iyang kasinatian. Dili gani grabe ang nahitabo kaniya. Walay namatay sa iyang pamilya kay nakaikyas ang iyang mga pag-umangkon sa ikaduhang andana dihang miabot ang daluyong nga milunop sa unang andana sa ilang balay. Hinuon, gilangkat ang iyang atop ug napagan ang tanan niyang koleksyon sa talagsaong mga libro nga maoy gikasakit sa iyang dughan.
Bisan pag dili grabe ang iyang nasinati, dili gihapon si Vic makaakog hisgot sa maong panghitabo tungod tingali sa kadakong kadaot nga nahiagoman sa mga taga-Tacloban. Tiaw mo nang ang Bagyong Yolanda mao ang natalang kinakusgang bagyo nga mitugdon sa yuta sa kasaysayan sa kalibotan? Nahawan gyod ang tibuok siyudad ug daghan ang dili motuo sa ihap sa nangamatay nga gipagula sa gobyerno kay ubos ra kaayo.
Kini ra bang Tacloban, paboritong agianan sa mga bagyo. Niadtong Oktubre 12, 1897, nareport nga naigo nig bagyo nga mipatay sa 400 ka European ug 6,000 ka Pilipino, gawas sa 5,000 kuno nga missing. (Ngano pod kahang daghang European dinha kaniadto?) Niadtong 1912, naigo na sab ni sa bagyo ug gibanabana nga 50 porsento sa mulupyo sa Tacloban ang namatay. Kinsay dili maamang niana?
Karong bag-o, naa nay nanggawas nga mga estorya sa Bagyong Yolanda gikan mismo sa mga biktima. Nagkita man mi ni Vic sa Iligan National Writers Workshop niadtong miaging tuig apan tak-om ang iyang baba sa nahitabo. Niadtong Mayo 25-29 karong tuiga, nagkita na sab mi sa Iligan ug bukas na siyang nagsaysay sa nahitabo kaniya. Wala na tingali siyay mga daman. Ambot iya na ba nang nasulat.
Ang kinaunhan nakong nabasa nga naghisgot sa Yolanda mao ang balak sa sikat nga si Merlie Alunan. Mao ni ang unang estansa sa iyang balak “The Haiyan dead/ do not sleep/ They walk our streets/ climb stairs of roofless houses…” Sa Binisaya pa: “Ang mga nangamatay sa Haiyan/dili mangatulog/Naglatagaw sila sa atong kadalanan/Nanaka sa mga hagdanan sa mga balay nga walay atop…”
Klase-klaseng sugilanon sa multo ang migula pagkahuman sa Yolanda. Sa Iligan National Writers Workshop karong tuiga, naay uska batan-ong Waray nga magbabalak gikan sa Tacloban nga nagsulat sab mahitungod sa Yolanda. Ang ulohan sa iyang balak “Huring” nga sa Binisaya “Hunghong.” Mao ni ang iyang balak sa maong katalagman.
Huring
Ni Jetrho C. Monares
Ma,
nakahinumdom ka pa
han mangga ha luyo
han at’ balay?
di ba didto kami
pirmi han ak’ kabugtuan nananaklang,
ngan pirmi mo gihap kami ginbibinusaan
kun nakita ka
nga nagtitikahitaas
an am’ pagsaklang, o di ngani
nagpapalanatay kami?
pero bis’ makausa, waray gud ha am’
may nataktak, o napi-ang,
sanglit
han naghahangin
ngan nag-uuran
ngan nagkaabot an balud,
gin-ano mo nga
ikaw la
an nakakapyot, ngan
nabuhi?
Hunghong
Ni Jetrho C. Monares
(Hubad Binisaya)
Ma,
nakahinumdom ka pa
sa mangga sa luyo
sa atong balay?
di ba didto mi
pirmi mangatkat sa akong mga igsuon
ug pirmi mo sab kaming pangasab-an
kon makita nimo nga
mangatkat mi pataas, o kon
magginukdanay mi?
pero bisan makausa, walay bisan usa
kanamo ang nahagbong o napiang,
apan dihang
mihapak ang hangin
ug mibunok ang ulan
ug midasdas ang mga balod
sa unsang paagi
ikaw nakakapyot
ug nabuhi?
Unsay inyong basa? Gimulto ba ang inahan sa iyang mga anak o iya ning konsiyensya?
Naa kahay mga obra gikan sa ComVal o Davao Oriental nga naghisgot sa kasinatian sa paghapak sa Bagyong Pablo kon Bagyong Bopha niadtong Disyembre 2, 2012?
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Siya karon ang Director sa University Publication Office sa Ateneo de Davao University. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)
