WebClick Tracer

ANGAY-ANGAY LANG: Banwa ko, Mindanao: a forum on nationalism through Mindanao Culture·

Introduksyon

Ato kining sugdan pinaagi sa pagpaminaw sa tulo ka bersyon sa pambansang awit, Espanyol, Ingles ug Tagalog.

Unang pangutana. Adto ta sa duha ka ulahing linya. Unsay inyong gibati sa dihang naminaw kita sa atong nasudnong awit? Asa man dapit kita andam makigpatay o maghalad sa atong kinabuhi?

sa Espanyol?

Es una gloria para tus hijos,
Cuando de ofenden, por ti morir

sa Ingles?

But it is glory ever when thou art wronged
For us thy sons to suffer and die

o sa Tagalog?

Aming ligaya na pag may mang-aapi,
Ang mamatay ng dahil sa iyo.

All of the above? Or none of the above?

Ikaduhang pangutana. Pangutana alang sa mga taga Xavier Center of Culture and the Arts. Akong duda, gituyo tingali ninyo nga kontrobersyal ang tema sa atong forum? Banwa ko Mindanao. Banwa? Unsa ni nga lingwahe? Ilongo? O Bla-an?

Kinsa man kining “ko”? Ako? Ikaw? Kinsa man ko? Kinsa man ka? Nganong nahimo man kitang tag-iya sa Mindanao? Kinsay naghatag sa ato ug katungod nga panag-iyahon ang Mindanao?

Asa gikan ang pangalang “Mindanao”? Kinsay ganahan motubag? (tan-aw sa audience)

Gikan kini sa pangalan nga Magindanao, ang pangalan sa mga tawo nga lumulupyo sa “danao”, ang tubigon nga dapit sa Cotabato Valley. Sa mga dokumento sa mga Espanyol, ang Magindanao sa sinugdanan nahimong Mindanao sa ngadto-ngadto kay sila man pud ang pinakasikat sa tibuok pulo sa panahon sa kolonyalismo. Apan lahi ug walay labot dinhi ang Sulu.

Sa bata pa ko, elementary ug haiskul, “Mindanao and Sulu” ang among naandan nga pangalan sa rehiyon. Pero sa hinay-hinay nawala kini sa common usage ug karon nahimo na lang Mindanao.

Karon, kinsa ang puede moangkon sa Mindanao? Unsay basehanan?

Ikatulong pangutana. Unsay atong pagsabot sa nasyonalismo?

Una sa nga tanan, sa akong pagsabot, moingon gani kita ug nationalism, naa kitay assumption nga usa ka nation. Ug kini nga nation, base sa de libro nga definition, naay shared ethnicity, common history, shared political heritage, puede pa dugangan ug common religion. Naa bay ingon ani sa Mindanao-Sulu? Mindanao-Sulu ang akong gamiton.

Ikaduha, kining nation sa atong assumption, Filipino ba kini? Nakahibalo tingali mo nga naay grupo diri sa Mindanao-Sulu nga naga bandilyo nga sila “Bangsamoro, hindi Filipino!” Gikan sa early 70s, ubay ubay na ang kinabuhi nga ilang gibuwis alang sa ilang Bangsa ug karon gitawag na nga Bangsamoro. Para sa ila bangsa ang Moro, busa Bangsamoro. Ug kini anaay katungod nga magkinaugalingnon o karapatang magsarili o right to self-determination sulod sa ilang ancestral domain kun yutang kabilin kun lupaing ninuno. 18.5 percent sila sa total population sa Mindanao-Sulu, base sa census sa tuig 2000.

Dugang pa. Gikan sa tunga-tunga sa tuig 1986, nagpahayag pud ang mga Lumad nga sila pud, anaa silay kaugalingong identity, anaa silay katungod nga magkinaugalingnon kun karapatang magsarili kun right to self-determination kun katungod nga dumalahon ang ilang kaugalingon sulod sa ilang isigka yutang kabilin kun ancestral domain. Makita diri ang pagturok sa kaugalingong nationalism. Karon “first nation” ang tawag nila sa ilang kaugalingon, ang pangalan nga gipauso sa mga nitibo o indigenous peoples sa Canada ug mikaylap na sa ubang indigenous peoples sa tibuok kalibutan. 8.9 percent sila, ang mga Lumad kun nitibo sa Mindanao-Sulu population.

Asa nato ilugar ang Filipino? 72.5 kini sa Mindanao-Sulu population. Sumala sa Constitution, The Philippines is a democratic and republican State. Sovereignty resides in the people and all government authority emanates from them.” (Article I, Section 1). At isip democratic ug republican state, atong gi-assume nga ang mas daghan maoy mopatigbabaw ug maoy matuman. Kini ba nagpasabot nga siya ang mo-define sa nationalism? Ug iyahang pambansang awit ang angay kantahon natong tanan?

Ikaupat nga pangutana. Anaa ba kitay shared history ug shared political experience? Sa dili pa nato kini tubagon, akong isugyot nga atong li-li-on kadali ang kasaysayan.

Courtesy of Rudy Buhay Rodil From the paper of Prof. Rudy Buhay Rodil

Unsa may tubag sa pangutana? Obvious. Dinhi sa atong chart, atong maklaro nga hangtod sa 1898 walay shared history ug common political heritage tali sa Moro ug Filipino. Kung naa man galing, pangitaunon pa.

Sa wala pa ang nasud Pilipinas, anaa nay Sultanato sa Sulu (1450), anaa nay sultanato sa Magindanao (1619). Unsa man ang sultanato? Estado kini siya. Nasud kini siya. Unsay definition sa estado? Naay upat ka elemento, sumala sa atong Intro to Political Science: katawhan, teritoryo, gobiyerno ug soberanya. Filipino ba sila? Dili.

Asa ang Filipino? Asa ang Pilipinas? Nahimo kining nasud kun estado sa dihang gideklara ang independensiya sa Pilipinas kaniadtong Hunyo 12, 1898. Apil ba sa Pilipinas ang Sulu? Dili. Ang Magindanao? Dili.

Asa sila dapit sa Mindanao-Sulu? Tan-awa ang mapa etnograpika sa Mindanao 1890.

From the paper of Prof. Rudy Buhay Rodil From the paper of Prof. Rudy Buhay Rodil

Tan-awa pud ang mapa sa Sultanato sa Maguindanao ug Pat a Pangampong ko Ranaw

From the paper of Prof. Rudy Buhay Rodil From the paper of Prof. Rudy Buhay Rodil

Ang hiniusa nga pulitinkanhong mapa sa sultanato sa Sulu, Magindanao ug Pat a Pongampong ko Ranaw:

From the paper of Prof. Rudy Rodil From the paper of Prof. Rudy Rodil

Mindanao-Sulu, 1903-1913. Apan nausab kining tanan sa dihang nahitabo ang Treaty of Paris, 10 Disyembre 1898, ug ang misunod nga mapa mao kini.

From the paper of Prof. Rudy Rodil From the paper of Prof. Rudy Rodil

Unsa man gayud ang Treaty of Paris?

Sabot kini tali sa Amerika ug Espanya. Naggubat sila ug napildi ang Espanya. Gibaligya sa Espanyol ngadto sa Amerika ang tulo ka estado sa Sultanato sa Sulu, Sultanato sa Magindanao nga wala niya malupigan, ug ang Pilipinas nga bag-ohay pa nagdeklara ug independensya, Hunyo 12, unom ka bulan sa wala pa ang Treaty of Paris. Pinaagi niini nga peke nga transaksyon kitang tanan nahimong propriedad sa Amerika. Dayon kitang tanan napildi sa Amerika sa armadong pakig-gubat.

Sugod sa Treaty of Paris, nahimo kitang tanan, Moro, Filipino ug mga Lumad kun Indigenous Peoples, ug ang atong teritoryo gitawag sa Amerikano nga “Our Insular Possessions,” ug nahimo nga kolonya sa Amerika. Ang bag-o nato nga mga tatak mao ang Christians and Non-Christians. Ang Christian civilized, ug ang non-Christian nga gilangkuban sa Moro ug Wild Tribes, uncivilized. Dinhi nagsugod ang atong shared history ug shared political experience. (Balik sa 1903-1913 nga mapa)

Dinhi pud nagsugod ang ginaingon sa MNLF ug MILF nga forcible annexation of the Bangsamoro homeland and peoples into the Filipino nation, and was completed in the 1946 declaration of Philippine Independence.

[what should be our nationalist interpretation of this part of history?]

Ikalimang pangutana. Giunsa pagkahitabo nga ang mga Lumad ug Moro nahimong minority sa Mindanao-Sulu, sa ilang kaugalingong yutang natawhan? Ang Lumad nahimong 10 porsiyento, ang Moro nahimong 20 porsiyento? Ug ang mga dayo o dumagat gikan sa Luzon ug Bisayas nahimong 70 porsiyento?

Produkto kini sa polisiya nga kolonyal:

Polisiya sa identity. Sumala sa 1903 census, duha lamang ka klase ang tawo sa Philippine Islands: Kristiyano ug dili Kristiyano. Ang Kristiyano mao kadtong nabunyagan sa panahon sa Espanyol; ang dili Kristiyano mao ang Moros ug Wild Tribes. Ug anaay pakapin: ang una sibilisado, ang ikaduha dili sibilisado. Ang Kristiyano ang nahimong mainstream population ug ang dili Kristiyano angay i-assimilate o i-fuse sa mainstream population. Kini nga polisiya sa asimilasyon tataw sa estruktura sa panggobiyerno. (tan-aw balik sa mapa sa 1903-13)

Polisiya sa panggobiyerno. Nagtukod sila ug duha ka klaseng estruktura pulitikal: regular ug special. Ang regular para sa Kristiyanos ug special para sa dili Kristiyanos, temporary kini ug igo lamang isip transition ngadto sa pagka regular. Klaro nga assimilation ang tumong. Dinhi sa Mindanao-Sulu, Regular nga mga probinsiya ang Surigao ug Misamis tungod kay predominantly Christian kini. Special ang Agusan, naglangkob sa Agusan ug Bukidnon, kay predominantly Wild Tribes man. Special pud ang Moro Province nga naglangkob sa provincial districts sa Davao, Cotabato, Lanao, Zamboanga ug Sulu tungod kay equivalent kini sa teritoryo sa Sultanato sa Magindanao ug Sulu ug Pat a Pongampong ko Ranaw. Pagkahuman sa transition period nga napulo ka tuig, 1903 to 1913, gitukod ang bag-ong estruktura, ang Department of Mindanao and Sulu. Sa ngadto ngadto ang opisina nga nagaatiman sa Lumad ug Moro nahimo na lamang Bureau of non-Christian Tribes, hangtud nga sa panahon sa Republika, nahimo siyang CNI o Commission on National Integration, dayon PANAMIN para sa Indigenous Cultural Communities ug OMA o Office of Muslim Affairs, dayon ONCC ug OSCC o Office of Northern Cultural Communities ug Office of Southern Cultural Communities, dayon karon NCIP o National Commission on Indigenous Peoples (1997) ug NCMF o National Commission on Muslim Filipinos (2010).

Polisiya sa pangyuta. Gipatuman sa Amerkano ang regalian doctrine diin gipasabot nga ang estado ang tag-iya sa kayutaan ug ang gobiyerno niini ang magmando kun unsaon ang pag-apud-apud sa mga yuta ngadto sa mga lumulupyo. Anaay yuta nga iyaha sa estado sama pananglitan sa kadagatan, katubigan, ug kalasangan; anaa puy public land nga puede panag-iyahon sa mga tao kun korporasyon. Gipahiluna ang torrens system, ang sistema sa pagpatitulo sa yuta. Usa sa unang regulasyon pangyuta mao ang balaud diin tanang kayutaan nga gipang-apud-apud sa mga traditional leaders ngadto sa ilang mga sakop gipawalay bili kung gibuhat sa walay pagtugot sa gobiyerno. Dayon gipatuman ang mga balaud pangyuta.

Human gideklara ang mga public land, gisugdan ang resettlement program sa tibuok kapupud-an. Giabli ang halos tibuok Mindanao-Sulu para sa resettlement. Dinhi mibaha ang settlers sa Mindanao-Sulu. Sa 1970, wala pay 60 tuig gikan sa 1913 diin nagsugod ang pag-abot sa dinagkong grupo sa mga settlers nga gisupurtahan sa gobierno, nahimong mayoridad ang mga dayo. Mas dako ang bilang sa ektarya nga gihatag sa mga settlers ug sa mga korporasyon, mas gamay sa mga dili Kristiyano.

[chart sa hectarage sa lang distribution]

Polisiya sa edukasyon, compulsory education ug ang paggamit sa Ingles isip medium of instruction. Giklaro sa panggamhanan kolonyal sa Amerkano nga ang Ingles ug compulsory education integral nga bahin sa ilang military strategy. Unsa kini ka epektibo isip hinagiban sa kolonyalismo? Tan-awa lang ang atong kaugalingon, dugay nga nawala ang kolonyalismo, magsige gihapon kita ug iningles.

[Why all this discussion on government structures? Because this reflects how we view our nation and nation building and how we see each other.]

Ikaunom nga pangutana. Lehitimo ba ang gipakigbisugan sa Bangsamoro nga sila Bangsamoro, dili Filipino? Ug anaa ba silay katungod nga magkinaugalingnon? Ang Lumad pud nagaingon nga sila lahi sa Bangsamoro ug anaa pud silay katungod nga magkinaugalingnon.

Kalihukan sa mga Indigenous Peoples sa tibuok kalibutan.

Konsepto sa first nations.

Konsepto sa right to self-determination.

Ikapitong pangutana. Unsa man karon ang atong tubag sa tema sa atong forum: Banwa ko, Mindanao?

Ang kahulugan ug unod sa nasyonalismo sa Mindanao-Sulu.

Natawo kita ug nagtubo sa pagtuo nga ang Pilipinas usa ra ug naglangkub kini sa Luzon, Visayas ug Mindanao, ug ang lumulupyo sa Pilipinas mao ang mga Filipino. Busa isang bansa, isang diwa. Matag adlaw sa dihang naga-eskwela pa kita, atong kantahon ang pambansang awit. Ug nahulma pinaagi niini ang atong pagsabot sa kahulugan sa pagmahal sa atong nasud. Gani ang pambansang awit sumpayan pa gayud ug Panatang Makabayan. Ang akong suwerte kumpara sa inyo, Land of the Morning ang akong naandan nga national anthem sa elementary, ug Bayang Magiliw pagka haiskul. Pag college nako, gi require mi sa pagkanta ug Tierra Adorada sa among klase sa Espanyol. Unsa man akong nadumduman sa akong dughan? Ang pagdumdum lang mismo sa Tierra Adorada sagubangon na kayo, bisan sa Rizal course. Ang national anthem nahimong “land of the morning sandi sandi torning.” Bayang Magiliw ra gyud ang nakagamot.

Sa kinatibuk-an, anaa pa kita sa proseso sa nation-building sa Pilipinas. Kusog pa kaayo ang atong karakter nga tribal ug clannish, Tataw kini sa panahon sa eleksyon ug sa panggamhanan. Dili ako matingala kun sa ngadto ngadto nakahunahuna kita ug tukod sa pederalismo diin ang Ilocandia, pananglitan, mahimong usa ka estado, ang kabisay-an mahimong usa ka estado, ang Muslim Mindanao mahimong usa ka estado, ug ang ubang bahin mahimong estado pud, dili pa lang klaro ang pangalan.

[mapa sa Category A]

Unsa man ang nasyonalismo sa Mindanao?

Para kanako, mas maayo nga tan-awon nato kini as nation building, work in progress.

Dako kaayo ni nga trabaho tungod kay daghan kaayo kita ug bagahe gikan sa nangagi nga kasaysayan. Pananglitan, sense of Filipinohood.

Para sa mga Lumad na nangawad-an ug luna sulod sa ilang kaugalinong yutang kabilin, ang ilang pagka Filipino nagkahulugan dili lamang nga sila biktima sa pagkawala sa ilang kayutaan pinaagi sa programa sa gobiyerno nga resettlement, kundi pinaagi sa mga eskwelahan, napapas ang ilang kultura, lingwahe ug identity. Tinuod nga ang IPRA kun Indigenous Peoples Rights Act (1997) nagamando ug mandatory representation sa local government. Apan sa pagkakaron, usa pa lang ang akong nadungog nga na appoint as mandatory IP representative human sa 14 ka tuig, didto sa Sanggunian sa Arakan , North Cotabato, apan TY lang una kay wala pa kunoy ikasuweldo kaniya.

Para sa mga Moro, nganong kinahanglan pa man nga makiggiyera sila aron makabaton sila ug Autonomous Region in Muslim Mindanao. Hunahunaa nga kapin gatusan ka libo ka kinabuhi ang nakalas ug 73 bilyones ka pesos ang nagasto, sa combat expenses pa lang kini? Ug hangtud karon ang MILF nagapadayon sa ilang pakigbisug; nangita sila ug mas klaro nga terms of relationship sa central government diin mapuslan gyud nila ang ilang right to self-determination.

Para sa mga settlers ug ilang kaparyentehan, ang ilang mga yuta hinatag sa gobiyerno, ang uban ilang gipalit sa mga Lumad ug mga Moro. Daghan sa ila nagatuo nga wala sa ila ang problema, tua kuno sa mga Lumad ug sa mga Moro. Busa wala pud silay labot sa solusyon. Nagatuo pud sila ug majority rule diin ang mas daghan maoy makalabaw. Filipino sila ug mao kini ang dinhi motuyok ang ilang nasyonalismo.

Sa tulo ka grupo sa katawhan sa Mindanao-Sulu, daghan bangi sa isyu sa identity. Aniay pipila ka episode.

Tuig 1998, nanan-aw ko sa magarboso nga parade senteniyal sa siyudad sa Iligan. Gisalida ang mga bayani sama nilang Gomburza, Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena, Andres Bonifacio, Emilio Aguinaldo, ug uban pa. Gikuhit nako ang akong tapad nga Muslim ug siya akong gipangutana. Unsay tan-aw nimo niana, bay? Ang iya abtik nga tubag: Inyo man na!

Ubay ubay na ang mga edukadong Muslim ang nakaingon. Dili namo Makita ang among kaugalingon sa textbook sa Philippine history. Mao poy ingon sa mga Lumad nga propesyonal.

Kinahanglan kita naghimo ug bag-ong henerasyon diin ang mga batan-on nga makaingon: Kami Filipino. Ug kini angay ikalipay ug ikapasigarbo, dili pahinumdum sa ilang kahiubos.

Busa, unsa man ang atong attitude sa atong mga kaigsuonan nga nagaduso sa ilang katungod nga magkinaugalingnon?

Nagkinahanglan sila ug kaugalingon nilang luna? Ihatag.

Ang MILF misugot na nga magpabilin sila nga Filipino, basta klaruhon lang ang bag-ong relasyon. Istoryahan.

Ania kita karon sa panahon sa husay, sandugo, sa kapatiran, ug sa pagmugna ug kalinaw. Unsaon kini paglihok sa mga artista sa Arte? Sila ra ang mahibalo.

(“Banwa ko, Mindanao” was delivered at the Forum on Nationalism through Mindanao Culture held at Xavier University, Cagayan de Oro City on 30 July 2011. Prof. Rudy Buhay Rodil is a Mindanao Historian and Peace advocate. He retired as Professor of History at the Mindanao State University-Iligan Institure of Technology (MSU-IIT). “Karon Hunyo 12, 2016, adlaw sa Independensiya sa Pilipinas, apan kining atong independensiya wala pa nahuman ug hulma,” he said).

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback