DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews / 10 July) — Sumala ni Pigafetta nga maoy tigrekord sa Ekspedisyong Magellan nga miabot sa Pilipinas sa 1521, ang mga babayeng Pilipina walay sapot sa lawas gawas sa telang panit sa kahoy nga gikober sa ilang hawak hangtod sa tuhod. Mao ni ang nakita ni Pigafetta sa Mazawa (Limasawa), Cebu, ug Palawan. (Telang panit sa kahoy? Dili kaha telang abaka? Ignoy baya ni si Pigafetta sa panaptong dagmay o tnalak nga gihabol gikan sa kinolorang lanot sa abaka.)
Itandi ni sa mga babayeng Pilipina circa 1840. Matod pa ni Jean Mallat, usa ka Pranses nga nahisum-ok diris Pilipinas nianang mga tuiga, ang mga babaye nagsuot og banbanon kun striped nga saya nga ginama sa koton. Tulo ka metros! Sa ilalom sa saya naa silay suot nga puting koton nga morag kamison. Unya magtapis pa gyod silag banbanong seda o koton, 2 ka metros ang gitas-on ug usa ka metros ang gilapdon.
Dugang ni Mallat, ang suot pangtaas sa mga kababayen-ang Pilipina kasagaran ginama sa koton o sinamay, o kaha seda kun silk nga sinambogan og lanot sa abaka. Taas nig manggas, ug lapad ug luag nga moabot hangtod sa ilang hawak aron itago ang ilang dughan.
Pagkalayo sa hulagway sa kasarangang babayeng Pilipina sa panahon ni Magellan kompara sa mga babayeng Pilipina sa mga tuig 1840. Kon hapit na hubo ang babaye niadtong 1521, sa 1840 triple ang putos niini sa lawas! Unsay nahitabo? Sa mga tuig 1840 ugod, hingpit na ang kolonisasyon sa mga Katsila sa Pilipinas. Napailalom na sa mga Katsila ang Kabisay-an ug Luzon ug pudyot nga parte sa amihanang Mindanao sulod sa 300 ka tuig. Igo na gyod nga panahon sa paghugas sa utok ug paghulma sa pamatasan sa mga netibong Pinoy isip kolono sa mga Katsila.
Nianang panahona gitan-aw nga makalibotanon ug busa makasasala ang lawas sa tawo. Dikta kini sa moralidad sa mga relihiyosong pari. Gani uso kaniadto nga silotan ang lawas (mortification of the flesh) pinaagi sa pagbunal-bunal niini aron mawala ang mga kaibog ug kusog nga tinguha sa tawo. Busa hangtod mahimo itago ang lawas,iIabi na gyod sa mga babaye, kay sila giisip nga anak ni Eba, ang manenental.
Nagsinumbagay gyod ang natural nga batasan sa mga netibong Pilipino ug ang batasan nga gustong ipatuman sa mga Katsila. Sa wala pa ang mga Katsila wala tay malisya sa atong lawas, bisag makita ang dughan. Unya ubos sa ilang kamandoan, kapila na man hinuon pusta ang lawas?! Gusto nilang himoong madre ang tanang babaye?
Kay mga Katsila man ang naghari-hari sa nasod, bow tang tanan. Tulo gyod ka sapaw ang iputos sa lawas sa babaye. Pero obserbaha kon giunsa pag-subvert sa mga kababayen-ang Pilipina ang mando sa mga pari. Kini gitudlo kanako ni Chari L, nga hawod kaayong mobasag subersiyon sa mga teksto. Matod pang Mallat: Iputos sa mga babaye ang ilang lawas sa paagi nga makita ang ilang pigura. Ug kay walay paagi sa pagbugkos niini (wala silay bakos?) ang tumoy sa sapot ilang isuksok sa lebel sa ilang pusod. (Bisag tulo ka sapaw, maklaro gihapon ang ilang kaseksihan!)
Dugang pa ni Mallat: Matag adlaw, luguron nilag bato ang ilang kiting ug pinturahag pula. Kay wala silay stockings ug abre ang ilang tsinelas, makita ang ilang pulang kiting kon molakaw. (Kay bawal man ang lipstick!) Walay mas aryat pa kanila sa ilang paglakaw. Ilang ikiay-kiay ang ilang bat-ang ug sinukod ang ilang lakang. Ang ilang mga bukton ug kamot grasyoso kaayong ilabyog-labyog, ug ipakita ang ilang ekspresyon sa mga matang katulogon (mapungay na mata, sa Tagalog pa). Tuyoon nilag isaguyod ug ipahagtok-hagtok ang ilang tsinelas nga maghimog kinumpas nga tunog. (Siyarog dili makubit ang imong atensyon sa subersibong aksyon sa Pilipina sa 1840?)
Unya, obserbahan nato ang ilang ibabaw nga suot. Luag ug kutob hawak ni, apan kay ginama sa seda o sinamay, nipis kaayo ni ug sihag. Dili ka na kinahanglan mo-imagine unsay gitagoan. Gawas pa, matag alsa sa babaye sa iyang bukton, mawalis ang iyang shirt ug makita ang iyang dakong suso, nga kanunay gahi ug tul-id, bisag sa mga edarang babaye.
Ang mga netibo moila og duha ka suso: susong tindog ug susong luyloy, sa Kinatsila pa pechos parados ug pechos caidos. Apan kining duha pulos bagtok ug gahi, morag ginama sa marmol. Wala kay makitang susama niini nga aspekto sa kaanyag sama sa imong makita sa Pilipinas, matod pang Mallat.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.
