DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/07 June) — Ang mga Katsila ug ubang European nga makabisita sa Pilipinas kaniadto mahingangha gyod kay sige kunog kaligo ang mga Pinoy. Matod pa sa Heswitang pari nga si Juan Jose Delgado niadtong mga unang tuig sa 1700: Mas dugay (ang mga Pinoy) nga maglubog sa tubig, mas dako ang ilang kalipay. Kanunay sila maligo aron malingaw ug malimpyo. Ang lalakig babaye molangoy nga daw mga isda, morag gianak sa tubig ug nagdako sa tubig.
Diay kay pagkahimugso sa bata, dad-on dayon ni sa sapa ug digoan sa bugnawng tubig. Busa ang mga Pinoy magpuyo gyod daplin sa sapa. Molubog sa tubig hangtod sa ilang liog. Kalagmitan maligo sila sa buntag una moadto sa uma, ug maligo na sab sa kilom-kilom human sa trabaho. (Unya hugaw na man ang mga sapa karon, ug naay mga subdivision nga walay tubig?)
Naeskandalo tawon ang Katsilang pari sa Santa Cruz, Laguna pagkakita sa mga lalaki ug babaye nga dungang mangaligo sa sapa, ug nagmando siya nga kinahanglan lagyo silag kaligoan sa usag usa. Igo ra nangatawa ang mga Indiyo (Pinoy) ug gi-dedma ang pari. Komento pa sa paring Katsilang Combes: “Sa tan-aw sa mga Indiyo, dili kaayo ta (mga Katsila) limpiyo, kay dili ta hingaligo sama nila.”
Matod pas Ingles nga si Capt. William Dampier nga nakahapit sa Cotabato niadtong tuig 1680 (kapin tulo ka gatos ka tuig na ang milabay!), ang mga lalaki ug babayeng Magindanawon hilig kaayo maglangoy-langoy ug maligo, kay maoy naandan sukad sa ilang pagkabata. Pastilan, kadaghan ra bang buaya didtos sapa sa Pulangi!
Obserbasyon pa ni Jean Mallat, uska Pranses niadtong mga tuig 1840: Ang mga Pinoy limpiyado kaayo kay maligo kada adlaw. Bisag naay sip-on, maligo; bisag naay hilanat, maligo. Maligo sila sa bisan unsang posisyon ug unsang taknaa sa adlaw. Mogamit silag gugo sa paghugas sa ilang buhok, ug ang mga babaye mohiso og lanas lubi nga naay sampagita aron pahumot sa ilang taas ug nindot nga buhok.
Usahay matakdan sa mga Pinoy ang mga karaang residenteng puti kay mangaligo na sab sa sapa. Didtos Marikina ug kasigbit nga mga lugar, ang nag-unang kalingawan mao ang pagligo sa sapa. Molusong sa tubig ang mga babaye nga naay “blusa” (tingali patadyong), samtang nagpantalon ang mga lalaki apan hubo sa taas.
Obserbasyon pa ni Fedor Jagor, uska Aleman nga nakabisita sa Pilipinas niadtong mga tuig 1860, ang mga Pinoy mangaligo kapila ka beses sa uska adlaw. Apan sa iyang pagsuroy-suroy sa kapupud-an, wala gyod siyay nakitang kaligoanan sa mga balay sa Katsila. Niya pa, ang mga Katsila naglikay sa pagligo kay giisip nila ni nga uska matang nga medisina, nga maampingon kaayong gamiton. Hangtod kuno niadtong mga panahona, ang pagligo giisip nga dili Kristiyano nga batasan, kay sa panahon sa Inquisition (paggukod ug pagsilot sa mga dili-Katoliko sa Espanya), ang kanunayng pagligo maoy timailhan sa Katsilang Muslim (Moro). Ug kaniadto, ang mga Katsilang Moro (ug Hudeyo) dakpon ug tortyuron! Busa, ang mga Katsilang Katoliko likay gyod og kaligo kay maalaan nga Moro!
Asa gani to nako nabasa nga ang Unang Rayna Isabela sa Espanya (1451–1504) kaduha lang naligo sa tibuok niyang kinabuhi: sa iyang pagka-anak ug sa iyang pagkamatay. Na, hasta ang mga buaya sa Pulangi dili gyod kaatraka sa Rayna. (Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph.)
