WebClick Tracer

UPPER RIGHT HAND: Ang manok, ang Martial Law, ug si Poldo

mindaviews upper right hand

Ni Danilo A. Balucos

DAVAO CITY (Mindanews /21 Sep) – Natawo ako niadtong tuig 1972 – duha ka bulan, napulo ug lima ka adlaw human gi-deklara ni Marcos ang martial law.

Ang akong namat-an og buot mao ang pagkanta sa “Bagong Lipunan” matag buntag, usa magsugod ang klase.

Didto sa among tunghaan, adunay gitawag og “Bagong Lipunan Building.” Nindot ang maong building, gigahin alang sa mga Grade III ug Grade IV. Kami nga mga Grade I, didto sa “Marcos-type school building.”

Balik-balik ang among pagkanta sa “Bagong Lipunan,” ilabina kung sugoon mi sa among maestra nga mag-program. Kasagaran, ako kunohay ang announcer.

Mora’g gikapoy si Ma’am. Anang buntag, nag-abot mi sa sapa. Daghan kaayo siya’g gilabhan. Wala nagatabang ang iyang bana nga palahubog sa mga gimbuhaton sa balay. Wala pa gidungog kaniadto ang “gender equality o sensitivity,” ilabina sa bukid.

Hinuon, nikalma na og diyutay ang pagka-palahubog ug pagka-abusado sa bana ni Ma’am. Gipasidan-an na sa mga rebeldeng NPA, kun New People’s Army.

Didto sa among baryo, peligro ang mapasidan-an sa mga NPA. “Third warning” lang kutob.

Wala koy hibangkaagan kaniadto kung nganong nidaghan ang mga rebelde. Dili lalom ang akong pagsabot sa maong suliran. Apan aduna koy nadungog nga tungod sa abuso sa militar ubos sa Martial Law.

Si Nong Bosyo, diretsong gipusil sa mga CHDF (Civilian Home Defense Force). Nagapasaka man gud daw sa iyang balay og mga subersibo. Hugot nga gipanghimakak sa iyang asawa nga si Nang Daria ang maong pasangil. Apan wa na siyay nahimo – patay na ang iyang bana.

Dihay higayon nga si Boy Itom, kalit nga nigawas sa classroom. Pahibaluon daw niya ang grupo sa iyang mga igsoon nga mangandam kay adunay niabot nga dakong hut-ong sa militar.

Makulbaan dayon ko kung makakita’g naka-fatigue. Isog kaayo sila. Magpaluto og manok kang Mama. Unya pagkahuman og kaon, magdala pa gyud og buhing manok. Mangutana kunohay kung pila ang balor. Kung mu-presyo ang tagbalay, dayon og ing-gansa sa armas ug dala siga sa mata. Ingon niana ka-abusado!

Walay laing mahimo ang tagbalay kung dili muingon, “Sa inyo na lang na, Sir. Gasa namo sa inyo.” Apan sa tinuod lang, sakit kaayong palandungon!

“Salamat kaayo!” tubag pud ang mga mangtas.

Mahinumdoman nako ang pasidaan sa akong amahan. “Ayaw lagi pagsabod og pagkaon sa manok kung naay mga militar!”

Pagsabod og pagkaon sa manok sama sa linubo nga mais o sapal sa lube, magtapok dayon sila. Makita kung unsa ka daghan ang binuhi; mas daghan pud ang pangayuon.

Pinangga nako ang akong mga manok. Magsakit ang akong dughan kung maihaw sila alang sa militar. Magbitbit pa gyud ang uban. Kabaga’g nawong!

Sige intawon ko og kakurat. Mukalit og butho ang mga naka-uniporme sa likod sa balay gikan sa kapehan. Usisahon dayon ang tanang lawak sa among pinuy-anan. Morag ilang balay!

Mga tulo na ka tuig nga “lifted” ang martial law sa dihang naa na mi sa katapusang ang-ang sa elementarya.

Maayo na daw ang pamatasan nga gipakita sa mga Marines. Namalik na sa sabakan sa gobyerno ang ubang mga rebelde. Apan padayon pa gihapon ang uban sa ilang pakigbisog.

Si Poldo, duha na sa iyang mga igsoon ang “nisaka” sa bukid.

Suod nako nga higala si Poldo. Mas maguwang siya og mga napulo ka tuig. Sige man intawon siya’g undang. Lisod ang ilang kahimtang, ug kinahanglan niya nga mutabang sa uma.

“Asa man ka mag high school?” ako siyang gipangutana. Lawom ang iyang panghupaw. “Dili na ko maka eskwela. Walay ikagasto ang akong mga ginikanan. Lisod na kaayo ang among kahimtang,” matud ni Poldo.

“Unya, usa ang imong buhaton?” padayon nakong gipangutana.

“Muapas ko sa akong duha ka igsoon,” disedido ang iyang tubag.

Hapit duha ka dekada gikan sa akong pagbiya sa among baryo aron mupadayon sa pagtungha. Wala na ko nakabalita mahitungod kang Poldo.

Natanggal na si Marcos sa puwesto, ug gani patay na.

Nilampos ko sa kolehiyo ug nakakaplag og trabaho. Apan sama sa kadaghanan, padayon nga gisagubang ang kalisod. Wala pa koy nakit-ang pag-uswag gikan sa “Bag-ong Katilingban” ngadto sa giingong “Lig-ong Republika.” Daghan pa ang angay buhaton aron makab-ot ang ti-unay nga kalambuan.

Kung ako maghinuktok ug maghunahuna sa panahon sa akong pagkabata, ilabina sa panahon sa martial law, akong mahinumduman ang mga tuig sa akong pagtungha sa elementarya.

Kung mahisgutan ang martial law, duha ang musantok sa akong hunahuna: ang akong mga manok ug si Poldo.

Tinuod, dili lalom ang akong pagsabot sa hisgutanang martial law. Kay nasayod ko nga dili lang mga manok ang naihaw. Ug daghan pang mga Poldo ang nahanaw.

[MindaViews is the opinion section of MindaNews. Upper Right Hand is a revolving column of the Union of People’s Lawyers in Mindanao (UPLM). Atty. Danilo A. Balucos is a private practitioner in Davao City. He turned vegan for animal rights and welfare in 2016, years before he joined the human rights movement. He teaches law at Ateneo de Davao University and University of Southeastern Philippines in Davao City, and at St. Thomas More School of Law and Business in Tagum City, while pursuing Master of Laws at San Beda University. He is the resident Cebuano translator of UPLM and NUPL-Mindanao. This article was first published in 2002 in turning rage into courage, Mindanao Under Martial Law Volume 1.]

Your perspective matters! Leave a comment below and let us know what you think. We welcome diverse viewpoints and encourage respectful discussions. Don't hesitate to share your ideas or engage with others.

Search MindaNews

Share this MindaNews story
[custom_social_share]
Send us Feedback