Ang usa ka rituwal sa padugo nga kanunay pagahimoon mao ang rituwal sa pagtambal. Kon simple lang ang sakit sa masakiton, posibleng ang ihalad mao lamang ang mama (betel nut). Apan kon mas grabe, kinahanglan na gyod ang padugo aron mapuypoy ang kasuko sa diwata o mga diwata.
Kay sumala sa karaang tinuohan, ang sakit sa tawo epekto sa iyang pakigrelasyon sa mga diwata nga anaa sa atong palibot. Kining mga diwata maoy tag-iya sa tanang butang sa kinaiyahan ug kon daoton o bugal-bugalan sa uska tawo kining mga butanga, takboyan siyag sakit.
Kon dili bug-at ang kalapasang nahimo sa uska tawo, puyde na usa ka manok (ugis, kon mahimo) ang ihalad aron mahumok ang pagbati sa nasuko nga diwata. Kon mas bug-at ang sala, baboy na ang ihalad. Usahay duha o tulo ka baboy, o kapin pa ang pangayoon sa diwata segun sa kabug-at sa kalapasan.
Kaniadto, naay ngilngig nga rituwal sa padugo kay dugo sa tawo mismo ang kinahanglan. Tawo mismo ang ihalad, ang isakripisyo! Daghang tribu kaniadto ang nagpraktis niini, dili lamang sa Pilipinas kondili hasta usab sa laing dapit sa kalibotan.
Niadtong mga tuig 1600, natala sa mga paring katsila ang usa ka padugo sa paglansad og bangka nga nahitabo sa silangang kabaybayonan sa Mindanaw. Sa maong rituwal, usa ka babaye ang gipaligis sa bangka dihang gitulod ni padulong sa dagat. Kining rituwala gihimo usab kaniadto sa mga taga-Talaud, sakop sa Indonesia. Posibleng gihimo usab kini sa ubang mga kultura.
Hangtod sa unang mga tuig sa 1900, naa pay mga tribu sa Mindanaw nga magpadugo gamit ang tawo. Daghang okasyon para maghimog human sacrifice. Mohalad og tawo ang tribu kon adunay hulaw, kon magpasalamat sa mga diwata, kon mamatay ang datu, kon palig-onon ang kasabotan, ubpa.
Apan ang labing madugong paghalad mao kadtong ihatag ngadto sa mga diwata sa gubat. Kining mga diwata sa gubat ang labing uhaw sa dugo sa tawo. Mas daghan kang ihalad, mas maayo. Hangtod karon, wala pa matagbaw sa dugo kining mga diwataha. Diris Pilipinas, pila kaha ang mangamatay kada adlaw gumikan sa gubat sa atong banika ug ubang matang sa bayolensang politikal?
Gani, dili lamang kini tinuod sa Pilipinas, kondili hasta usab sa tibuok kalibotan. Kining mga diwata sa gubat maoy aktibong gisimba sa daghang kultura sa kalibotan. Sa Iraq lamang, sa tuig 2006, kapin 16,000 ka tawo ang gihalad ngadto sa mga diwata sa gubat. Naay banabana nga sukad sa pagsulong sa mga Kano sa Iraq niadtong 2003, kapin 600,000 na ka Iraqi ang nangamatay sa Iraq, ikomparar sa 3,000 ka mga Kano.
Pila ka milyon ka tawo ang gihalad ngadto sa mga diwata sa gubat sa panahon sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan? Pila pa kaha ka milyon ang ihalad ngadto kanila? Sa pagkakaron, nagpatigbabaw ang mga diwata sa gubat ug busa nagpatigbabaw ang kaguliyang ug pagbaha sa dugo sa tawo sa tibuok kalibotan.
Sa laing bahin, kinsay nagtagad sa diwata sa kalinaw nga matagbaw nag halaran og dugo sa ugis nga manok o baboy? Matagbaw na ganig halaran og mga bulak?
Dili lang kay daghang mga diwata sa kinaiyahan ang atong gisalikway, ato pa gyod silang gipanamastamasan. Ug busa, maningil usab sila kanato.
Ang mga diwata sa hangin ug bagyo, ang mga diwata sa bulkan, bukid, ug kalasangan, ang mga diwata sa sapa ug karagatan, ang mga diwata sa mina. Matag karon ug unya, makabalita kita nga daghan silang giangkon nga mga kinabuhi.
Sa pagkatinuod lang, kining mga diwata maayo. Mohatag silag kaabunda kon maayo lang ang pagtratar nato kanila ug sa kinaiyahan nga ilang gigasa kanato. Sumala pa sa katigulangan, mohangyo ka lang og mga pinggan ug ubang kubyertos kaniadto, manggawas kuno ning mga butanga. Apan kay wala man gipang-uli ang mga kubyertos sa mga nanghulam, wala na magpahulam nga mga diwata.
Kon buot hunahunaon, kining mga diwata mabaw rag kalipay. Kon ato lang silang ilhon ug respetoon, paigo na kana kanila. Sumala, kon magtukod kag balay, matagbaw na silag halaran og pipila ka coin. Kon ganahan ka, padug-ig baboy o kanding (dili lang daw manok kay mamora unya kag manok nga isang kahig, isang tuka). Apan ang mga diwata malipay na nga makapanimahog bisan unsang isugba, iprito, o iluto.
Ang usa ka diwata nga nasobrahan natog hatag og halad mao ang diwata sa bag-ong tuig, apil ang diwata sa pasko. Sama sa akong nasulti, mabaw rag kalipay ning mga diwata. Sa kabahin sa diwata sa bag-ong tuig, igo na ang kasaba gikan sa kaldero, torotot, busina, o kon unsa pa.
Kaniadto ang mga rebentador gagmay lang. Mahimo gani nimong gunitan ang tumoy sa pagbuto. Sakit lang gamay. Apan karon, naa nay mga rebentador nga delikado kaayo. Plapla, triangle, o kon unsa pa. Intawon, wala mangayog putol nga tudlo o kamot ang diwata sa bag-ong tuig. Ilabi nang wala ni mangayog kinabuhi sa tawo. Basta naay saba nga motagbo kaniya, paigo na.
Maayo na lang nga gidili ang mga rebentador diris Dabaw. Kadaghang nabiktima sa peligrosong rebentador sa tibuok nasod. Mga bata nga namunit og wala mobuto nga rebentador. Pero diay, bang! Putol tudlo. Mga hamtong nga nakainom. Dili malabay ang rebentador kay mipilit sa ilang mantikaong kamot. Bang! Putol.
Naa say uban nga magpabuto gyod og baril. Wala kasabot sa balaod sa gravity nga ang tanang butang mahulog gyod sa yuta. Karon nga nagpunsisok ang mga kabalayan, ang bala lagmit makadisgrasya gyod og tawo.
Mga padugo kini nga walay hinungdan. Giusikan lang nato ang dugo o kinabuhi sa tawo. Wala ni gipangayo sa mga diwata. Kadtong naghimog mga peligrosong rebentador ug kadtong nagpabuto sa ilang baril, unsa kahay isingil kanila sa mga diwata?
(Ang "Bisag Unsa" regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug editor sa Tambara, ang university journal sa Ateneo de Davao University. Puyde nimo ma-e-mail si Mac Tiu sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
