Naikag na hinuon kong mobasa sa maong libro ug tinuod nga molutaw ang mga temang incest ug panapaw kun adultery sa mga sugilanon diin ang mga karakter mga Tibetan. Apan kay exposed ko sa nagkadaiyang balasahon, dili ko segurado kon mouyon ko sa panlantaw sa gobyerno sa Tsina nga bastos ug malaw-ay ang libro.
Dayag na lang, supak gyod ko nga idili ni. Aw, tingali lahi kog sukdanan. Pero, alang kanako, dili ni ang tipong basahon nga maka “arouse.” Hinunua, maka “depress” ni nga basahon, sama niining eksena:
Kon mangahubog sila (ang duha ka magsuong lalaki nga minyo sa usa ug parehong babaye), mabati sa mga taga baryo ang singgit ni Myima (ang asawa) tibuok gabii. Nakita pa gani ang manghod nga igsuon nga nakighilawas kang Myima samtang kini nagsakay og kabayo gikan sa Templo sa Wangdan. Mapdos si Myima niadtong higayona.
Ang labing grapikong eksena sa libro mao ang paglarawan sa sex act sa relihiyosong ritwal nga gitawag og Pakighiusa sa Duha ka Lawas tali sa usa ka birhen ug usa ka monghe.
Wala madugay, gibati niya ang mahait nga sakit taliwala sa iyang mga paa ug ang makatuok nga gibug-aton sa lawas nga nagadat-og kaniya. Sa iyang paminaw, ang babaye nga nahigmata sulod sa iyang lawas pipila pa lamang ka oras ang milabay hinay-hinay nga gibitas-bitas. Miligid siya ug mikurog samtang si Labrang Chantso milihok paubos ug pataas ibabaw kaniya. Mora siyag naglutaw sa itom nga lungag…
Sa akong pagsabot, kining ritwal mao ang perpektong unyong espiritwal tali sa usa ka lalaki ug babaye nga kalagmitan ipakita sa posturang tantric yoga diin ang babaye naggakos ug naglingkis sa iyang mga tiil palibot sa usa ka lalaki nga naglingkod sa lotus position. Giingon sa sugilanon nga ang ritwal nagsimbolo sa panaghiusa sa kaalam ug kapuangod. Apan sa kamot ni Ma Jian, kining ritwal nahimong usa ka makalilisang nga kasinatian sa usa ka batan-ong babaye kansang kaputli gipusgay sa usa ka tigulang nga mongheng bahog ginhawa. Sa kataposan kining babayhana nabagtok sa kabugnaw samtang naghimog laing ritwal sa yelong sapa. Ang eksena sa kamatayon lunlon mahikang reyalista (magic realist):
Naghayang siya, napilit sa yelo nga nagbanig sa sapa. Mga mabugnaw nga silak sa Adlaw midigo kaniya sa hanap nga kahayag. Ang tanan nagtutok sa iyang mga organo nga nanglutaw sa iyang sihag nga lawas. Usa ka isda nga nakakitkit pasulod sa iyang patayng lawas nagsalom-salom sa iyang tinae.
Dihang gi-ban ang libro isip pornograpiya, mga yanong tawo sa Tsina nakyuryos sa pagbasa niini. Ang uban naghimog piniratang kopya pinaagi sa panulat sa kamot. Ambot, na-arouse kaha sila ni Ma Jian?
Apan mas importante kanako mao ang isyu sa “pagdaot sa dungog” sa mga Tibetan, sumala sa akusasyon sa gobyerno sa Tsina. Kon basehan nako ang mga sugilanon ni Ma Jian, makaingon gyod ko nga ang mga Tibetan madagmalon sa ilang kababayen-an ug nga sila nagpuyo ubos sa usa ka malisod ug brutal nga kinabuhing dominado sa mga primitibo ug masokistang ritwal. Nasayod ko sa gitawag nga sky burial diin ang patayng lawas tadtaron ug ipakaon sa mga buwitre, apan sa sugilanon ni Ma Jian, iyang gitahi sa ritwal ang sugilanon ni Myima kinsa gibaligya dihang bata pa, unya gipanguwagan sa iyang ama-ama, ug gipaminyo ngadto sa duha ka luog nga magsuong mangulata kaniya. Namatay siya sa hemorrhage sa pagpanganak; ang bata tua pa sa iyang sabakan dihang “gilubong” siya sa langit. Ang amahan sa bata dili baya bisan asa sa magsuon kay si Myima nagbaton og hinigugmang Insek nga sakop sa mayoriyang Han.
Sa akong pagsabot, kon modila ta (“stick out one’s tongue”), nanungog ta, o nakatamay ta, o kaha nagmasinupakon ta. Abi nakog ang tumong ni Ma Jian sa iyang mga sugilanon mao ang paghagit sa censorship sa Tsina. Apan sa iyang libro mismo iyang gitin-aw ang kahulogan sa iyang titulo: ipagawas ang imong dila aron eksaminon sa doctor. Isip usa ka Buddhist, miadto si Ma Jian sa Tibet aron mangitag kaluwasan, apan didto diay sa sagradong yuta, si Buddha mismo dili makaluwas sa iyang kaugalingon kay kining lugara hingpit usab nga gikontrolar sa Chinese Communist Party.
Apan nganong ngilngig man ang tema sa iyang mga sugilanon? Iyang patin-aw, “… ang mga Kasadpanon (Westerners) naga-idealize sa mga Tibetan isip mga malumo ug diyosnong mga tawo nga wala mantsahi sa talamayong mga tinguha ug kahakog. Apan sa akong kasinatian, ang mga Tibetan mamahimong korap ug brutal usab sama kanato. Kon ibayaw nato sila gihikaw nato kanila ang ilang humanidad kun pagka tawo.”
Ang reaksyon batok sa naturalistang panulat ni Ma Jian naggikan sa gobyerno sa Tsina. Unsa kahay reaksyon sa ordinaryong mga Tibetan sa mga sugilanon? Sa Pilipinas, ug sa ubang nasod, daghang mga magsusulat ug ubang alagad sa arte ang karon nagmatngon na sa ilang paglarawan sa mga minoriya. “Cultural sensitivity,” mao nay mga pulong. Unsaon man paglarawan sa usa ka magsusulat gikan sa mayoriya ug dominanteng kultura ang ilang mga minoriya? Unsaon man pagbalanse sa artistikong kagawasan ug pagbati sa mga minoriya?
Kon atong giakusahan ang mga Kasadpanon sa sala nga Oryentalismo, buot ipasabot, ang negatibo ug makadaot nga paglarawan sa mga Asyano, dili ba posible nga ang mga magsusulat gikan sa dominanteng kultura makahimo usab og sala nga minoritismo? Ang negatibong pagsulat ug paglarawan sa mga minoriya?
Si Ma Jian gikan sa mayoriyang Han, ug base sa akong limitadong kontak sa mga Insek, kadaghanan kanila nag-isip sa mga Tibetan nga “ubos nga matang sa Insek.” Naka-estorya kog usa ka Insek nga paring Katoliko gikan sa Beijing ug mao usab kanay iyang panlantaw. Anti-komunista tuod siya, pero una sa tanan, Insek siya nga Han, mapasigarbohon sa ilang superyor nga kultura.
Apan ang nakalahi ni Ma Jian sa ubang Insek mao nga nagtuo siya sa dili-kapugngang pagbulag sa Tibet gikan sa China. Hugot niyang gikondena ang padayong kontrol sa Beijing ngadto sa Tibet nga misangpot na sa 1.2 ka milyong kamatay gumikan sa panghasing politikal, pamiriso, tortyur, ug kagutom sukad 1949. Nagtuo ako nga sa iyang kasingkasing si Ma Jian misimpatiya sa kawsa sa mga Tibetan, apan angay siyang magmatngon sa minoritismo. (Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Usa usab siya ka propesor sa Ateneo de Davao University. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
