DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/24 Marso) – Kinsay magdahom nga sa akong edad nga 63 anyos, maigo kog dengue? Sa panahon nga dili na ni uso? Pero mao gyod nay nahitabo nako. Naospital kog unom ka adlaw, sa Pebrero 12-18, tungod sa dengue. Tayming pa gyod nga bisi mi sa Davao Writers Guild (DWG) sa pagpadagan sa Ika-3 Taboan International Writers Festival nga gitigayon niadtong Pebrero 10-12 sa Mandaya Hotel. Kining Taboan uska dakong komperensya sa mga magsusulat sa tibuok nasod nga giapilan og pipila ka dinapit nga mga langyaw.
Ambot haing dapita ko napaakag lamok nga nagdalag dengue. Pero nakabati kog grabeng labad sa ulo sa Pebrero 8, adlawng Martes. Nakatala ni sa akong pocket planner kay dili ko makatulog. Abi nakog tungod sa hayblad, mao tong akong gidugangan ang akong tambal sa hayblad. Pagka ugma, nagpahilot ko, pero wala mawala ang labad sa akong ulo tibuok adlaw. Wala pod ko sultii sa hilot nga gihilantan ko. Pagsugod sa Taboan Festival sa Pebrero 10, Huwebes, nagsige na kog kurog sa hotel. Abi ra pod nako tog tungod sa kakusog sa aircon. Sa Pebrero 11, mihapit kos doktor sa eskuylahan kinsa miingon nga uso ang flu ug gitagaan kog paracetamol ug mefenamic acid. Nianang pagka gabii, perte nakong kurog. Duha ka t-shirt ang akong gisul-ob ug nagbukot kog duha ka bagang habol. Kaduha ko nag-ilis og t-shirt tungod sa grabeng singot.
Tungod kay gibati nako ang tumang kakapoy, nagpahulay kos buntag sa Pebrero 12, adlawng Sabado. Sa alas kuwatro sa hapon, mihapit kos Davao Adventist Hospital una miadto sa hotel alang sa ulahing adlaw sa Taboan. Taas kuno ang akong hilanat, sulti sa doktor ug ila kong gikuhaag dugo. Kay usa pa man ka oras ang resulta, miingon kong moadto una ka sa Taboan. Didto sa hotel, estorya-estorya pa ko sa ubang delegado. Luya kaayo ang akong paminaw sa akong kaugalingon.
Mga alas sais to dihang nahunahunaan nakong tan-awon ang akong selpon nga naka-silent mode. Naa koy missed call. Gikan sa Davao Adventist Hospital. Naa sab silay teks nga ilang gipadala mga alas singko beynte pa. Pabalikon kuno ko nila kay abnormal ang akong blood count. Naghunahuna pa gyod kong mobisita sa akong mama una moadto sa ospital. Maayo na lang gani kay mideretso kos hospital ug miabot didto mga alas siyete sa gabii. Ila kong gitambagan nga magpaadmit dayon kay 30 na lang ang akong platelet. Wala ba kuno ko malipong, magsuka, mag-bleeding? Ingon ko, wala. Puyde ba ko moulig balay aron mokuhag mga sinina ug ubang gamit? Ingon sa doktor, dili na. Basig matumba na kuno ko. Ug busa nagpa-admit na lang ko ug ila dayon kong gitusokan og dekstros.
Bilib ko sa gihimo sa Davao Adventist Hospital. Bisag wala koy mga kard nga nadala sa health insurance ug wala ko makadeposito, ila dayon kong giadmit kay delikado na diay kaayo ang akong kahimtang. Si Dr. Nur Suharto man toy ilang giingon nga maoy nagpaadmit nako. Ang akong attending doktor mao si Dr. Mervin Marcos ug giresetahan dayon kog upat ka bag sa platelet ug upat ka plasma. Regular ang ilang injeksyon nga tambal alang sa bloodclotting aron likayan nga mag-bleeding ko.
Giteks nako ang akong igsoong si Eddie ug mga higalang sila Betty De Vera ug Nato Locsin. Nagkapuliki si Eddie ug iyang asawang ni Jie-Jie sa pagpangitag platelet nga type 0+. Miabot pa gyod silas Carmen, Davao del Norte kay tulo lang ka bag ang nahatag sa Red Cross sa Davao. Ang estayl diay sa Red Cross, kinahanglan imong kambiyohan ang platelet og bisag lab-as nga dugo. Leksyon ni sa mga himsog. Pagdoneyt mog dugo aron naa moy makuha gikan sa Red Cross panahon nga imo ning kinahanglan.
Kada unom ka oras, gikuhaan kog dugo aron susihon ang dagan sa akong platelet. Mao ni ang dagan sulod sa 24 oras. Gikan 30, mikanaog ni ngadto sa 22 ug 17. Sa Domingo sa buntag, miubos pa gyod sa 12. Nianang pagka hapon, gibisitaan kos mga amigo nga si Betty de Vera ug Helen Gaspar nga nagdalag durian shake ug durian pie. Miabot sab si Doc Nato Locsin ug mirekomendar sa medisinang Insek nga gitawag og magic ball. Herbal medicine ni nga mapalit sa Suy Ho (upat ka buok ang gipatomar nako matag adlaw.) Sa sunod nga bloodcount misaka kos 16, sunod mikanaog sa 13, midukot sa 13 ug 14. Mao ni ang ilang gitawag nga plateau, buot ipasabot, morag na-estabilays na ang pag-unlod sa akong platelet. Tuod man, sa sunod ihap, misaka ni ngadto sa 18 ug 24. Pero gidugangan kog reseta nga upat ka bag sa platelet, ug maayo na lang kay tayming nag-bloodletting ang mga empleyado sa Ateneo Grade School ug pinaagi kang Helen ug iyang amigang nars nga si Luz Ando, nakakuha kog duha ka donor. Si Doc Linda Martinez, akong klasmeyt sa kolehiyo ug amigo nila Eddie ug Jie-Jie, nakahatag og duha ka bag pinaagi sa iyang mga koneksyon.
Gawas nila Betty, Helen, ug Nato, mibisita usab nako sa Domingo silas Erning Semilla ug Sonny Mendoza. Si Becca Jolito nagdalag pipila ka litrong tawa-tawa. Sulod sa unom ka adlaw, kapin lima ka galon nga tawa-tawa tingali ang nahatod ni Becca sa ospital. Si Anna Mae Morallas nagdalag tawa-tawa powder nga ginama sa mga madre sa Mati, ug unsa pa tong klaseng tsaa. Mibisita usab silas Maria Morales ug Pet Cacayan. Si Pet kapila maghatod og tawa-tawa didtos ospital, sama ni Ester Roluna. Si Viki Pre sab nagpadalag tawa-tawa pinaagi sa iyang banang si Elmer.
Gikan sa 24, misaka ang akong platelet ngadto sa 29, pero mikanaog ni ngadto sa 28 nianang pagka Martes, Pebrero 15. Basi kinahanglan kuno ko dugangan og platelet, sulti sa doktor, ug busa giteks nako ang akong mga kaila kon kinsay puyde modoneyt og dugo aron ikambiyog platelet. Daghan ang miboluntaryo. Silas Rene Estremera, Nonoy Narcisco, Ester Roluna, ug iyang igsoong si Uldarico Cunado. Ang akong igsoong si Nonoy nakakuhag pasalig gikan kang Barangay Captain Albert Baguilod sa Catalunan Pequeno, samtang si Don Pagusara nangandam sab og mga boluntaryo sa Bago Aplaya. Gimobilisa ni Gail Ilagan ang iyang kailang mga sundalo ug pila kuno ka batalyon ang akong kinahanglan? Siaw ni si Gail.
Maayo na lang gani kay sa sunod ihap, misaka na sab ang akong platelet ngadto sa 33, 48, ug 71. Ni Nato pa, paskang hinaya, uy. Pero, sulti sa doktor, at least, pasaka na. Walay undang ang akong pag-inom og tawa-tawa ug pagtomar sa magic ball. Kaduha ko hatdig lab-as nga durian sa akong pag-umangkong si Lovely. Nianang pagka Miyerkoles, (Pebrero 16), tag-dose ka oras na ko kuhaag dugo. Miabot kog 90. Ingon sa doktor, kon manormal na ngadto sa 140 ug kapin, iya na kong i-discharge. Sa Huwebes, miabot kog 97. Sa buntag sa Biyernes (Pebrero 18), miabot na kos 169, ug nianang pagkahapon, gipagula na kos ospital.
Unom ka adlaw ko walay ilis-ilis og t-shirt. Dili man ko makahukas kay sa tibuok panahon gitusokag dekstros ang akong kamot. Gawas ni Lovely, nag-ulos-ulos og bantay nako sa ospital silas Nikki ug Myca, mga pag-umangkon sab nako. Ang mga sakop sa DWG nga nakabisita nakos ospital mao silas Ricky de Ungria, Jhoana Cruz, Dom Cimafranca, ug Rene Estremera. Gibisataan sab kos akong mga estudyanteng English majors. Mihapit sab si Maricar Panda, ang chair sa Humanities Division sa Ateneo de Davao University nga nagdalag mga pagkaon. Si Maricar ug Jo Dizon maoy naghikay sa mga dokumento gikan sa Ateneo aron makuha nako ang akong Philhealth card. Si Tetet, akong pag-umangkon sab, maoy nakignegosasyon sa SSS. Silas Betty de Vera ug iyang anak nga si Tina Feliciano, pinaagi kang Ditdit Aguilon, maoy nagtabang pagproseso sa akong Philhealth card. Busa nakadiskwento ko sa balayranan sa ospital. Laing leksyon na sab ni: hikaya ug kompletoha dayon ang inyong health insurance. Ayaw langay-langaya.
Sa kinatibuk-an, bilib ko sa serbisyo sa Davao Adventist Hospital, gikan sa ilang pagtawag ug pagteks nako, sa akong pagka-admit, sa pag-atiman sa akong attending physician, sa mga nars nga mapahiyomon ug madasigon, ug sa pasensyosong si Galen Rey Calacar sa billing section kinsa mihulat gyod sa akong kard. Vegetarian diay ning Adventist Hospital. Nakakaon kog barbekyu, ham, ug unsa pa to nga abi nakog karne, pero gikan diay sa gulay. Aw, lami ra man pod.
Daghan kaayo kog pasalamatan niining unang higayon nga seryoso kong nagkasakit ug naospital gyod. Daghan ang mitabang kanako, lakip tong nagteks lang nga nagpaabot sa ilang pagtimbaya ug pagpakitag pagtagad.
Ug ulahing pahinumdom: Ayaw balewalaa ang labad sa ulo o kaha hilanat kun kalentura, ug panakit sa kalawasan ug lutahan, ilabi na kon molungtad nig duha o tulo ka adlaw. Susiha dayon kon naay pulang puntik-puntik (kun rashes) sa inyong lawas. Pa-blood count dayon. Kon daling maagapan, ang dengue puyde ra madalag dekstros, pero kon mokanaog ang platelet, abonohan gyod kag dugo kay delikado kaayo ang komplikasyon sa dengue. Daghang organo sa imong lawas ang daoton sa bayrus sa dengue. Ingon pa lagi sa uska hospital staff sa akong alalay paggawas nako sa ospital: “Wala lang siya (ako ang buot niyang ipasabot) kahibalo nga delikado kaayo ang iyang sitwasyon. Second life na niya.” Ambot kon nag-exaggerate siya o wala, pero kapin kun kulang 8 ka libra (pounds) ang redaksyon sa akong timbang sulod sa 6 ka adlaw.
Sumala sa akong nabasa, ang dengue nakaapekto sa 110 ka nasod, ug 50-100 ka Milyong tawo (usab, milyon na) ang takboyan aning sakita matag tuig. Usa na ko sa naapil aning ngilngig nga estatistiks.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
