DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/Oktubre 10) — Giagda ko mangukay nila Betty ug Tina sa uska dakong bodega sa mga ukay-ukay. Taymingon kuno namo ang bag-ong abot nga surplas gikan sa States. Pag-abot namo, daghang tawo na ang nakauna. Klase-klase gyod ang maukay. Bag, bakpak, sapatos, wheelchair, dulaan, plato, mga electronic gadget, ubp. Nagkainteres ko sa uska simpleng bakpak. Pila? P450. Atras ang kuripot. Sa hunahuna ko pa, mas daghan pang guwapong bakpak nga mas barato pa. Mopalit na lang kos mga tighimog bag dihas Quezon Boulevard. Puyde ka pa makasugyot sa desayn.
Dili lang tingali ko kahibalo mangukay, o mohangyo, o magnegosyo. Kay ang ubang mangungukay daghan may napili. Pakyaw gyod. Ilabi na dulaan, bag, sapatos. Naa gani silay tigbantay sa ilang mga napili kay awas-awas gyod ang ilang mga sudlanan. Ni Tina pa, ila sab tong ibaligya. Labhan, limpyohan, o kaha ayohon unya pinturahan – daw bag-o na ang butang ug mahalin na nga mahal. Doble, triple, o kapin pa ang ganansya.
Klarohon ra god sa nato ning giingong surplas. Kanang mga ukay-ukay dili surplas, mga used things na sila. Gamit na. Second-hand. Ang surplas, gikan sa Iningles nga surplus, buot ipasabot, kapin o sobra. Mga kapin o sobrang produkto. Pananglit, kon ang atong ani sa humay sa tibuok nasod labaw pa kaysa atong panginahanglan, naa tay surplas sa humay. (Aw, wala ra ba gyod mahitabo nga nagsurplas ang atong produksyon sa humay, di ba, Nikki G?)
Sa akong pagkahibalo, nauso ang pulong nga surplas human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan. Sa panahon ugod sa gera, ang Amerika paspas og produksyon sa daghang butang, sama sa ayroplanong iggugubat, barko, barge, jeep, ligid, delata, baril, bala, ubp. aron gamiton sa ilang pakigkombate sa mga German ug Hapon. Pagkahuman sa gera, daghan silag surplus gikan sa ilang war industry. Dili na magamit kay wala na may gera. Sa ato pa, ang surplus mga bag-ong produkto.
Ang labing iladong ehemplo niana mao ang jeep sa US Army. Daghan kaayo silang nahimong jeep panahon sa gera. Karon, dili man tayp sa mga ordinayong Kano ang jeep, gusto mag kotse. Di, tambak nila ang mga jeep sa Pilipinas. Gihimo sab natong sakyanan, puli sa karetela o kangga. Gidayandayanan, nahimong jeepney. Ang kaso sa orihinal nga jeepney maoy tinuod nga surplas. Pero kining gitawag karon nga surplas Korean o Japanese cars o engines, dili tawon na sila surplas. Mga used cars o engines na sila. Gamit na. Dili lang kay gamit na, laspag na. Bawal na ipadagan didtos Korea o Japan. Sa laktod, basura na didto. Kamatikod ka nga itom pas alkitran ang buga sa ilang tambutso?
Mao gihapon na ang mga surplas kuno nga Japanese o Korean TV. Dili lang kay tiguwang na kaayo na nga mga model, guba pa gyod. Kaniadto, lipay kaayo ang mga Pinoy seamen nga makahapit og Japan. Malingaw silag punit sa mga basurahan didtog mga guba nga TV, mga panaksan ug plato nga dili na kompleto ang set, ubp. Lipay sab ang mga Hapon. Naay tighipos sa ilang mga basura. Pag-abot diris Pilipinas, puston sa mga Pinoy seamen ang mga TV og plastik ug ilabay sa dagat aron dili masita sa Customs (o Coast Guard?) Paghaw-as sa dagat, pila ra kunoy pagpasirit og tubig, pauga, paayo gamay dinhi ug didto, pa-rechannel, ug taran! Naa ka nay 22-inch color TV nga tag P1,600. Aw, usahay magkampat ang kolor. Karaan na lagi.
Morag legal na man tingali karon ang pag-import og mga used, kampat kolor nga TV? Daghan man koy makitang tindahan karon nga nagabaligyag mga Korean ‘surplas’ TV. Dili lang ‘surplas’ TV. Tanan gyong klaseng surplas. Morag kaupas nga kalit lang mibutho ang mga tolda nga nagabaligyag ukay-ukay sa kadalanan sa siyudad. Pagpahit sa dulom, daghang manglatag og klase-klaseng ukay-ukay sa mga saydwok. Bisan asang dapita na man tingali sa Pilipinas adunay baligyang ukay-ukay?
Ang ubang mamaligyaay naga-espesyalays sa ilang baligya. Naay mobaligyag dulaan lang, sinina o pantalon, panty, bra, bag, sapatos, habol. Naa gani ukay-ukay nga bisikleta. Kaniadto, apil ang mga tayprayter. Ug ang mga libro! Magpista gyod ang mga intelektuwal ug estudyante kon naay bag-ong mga abot nga libro. Sosyal nga basura ang mga libro kay ginabaligya sulod sa mga mall.
Hain man gikan kining mga ukay-ukay? Ang tinuod niana, mga basura na sila gikan sa mga abanteng nasod. Didto ugod, kon madaot ang ilang mga gamit, ila nang ilabay. Mahal ang magpa-repair. Kon dili na uso ang usa ka butang, ila na sab nang idespatsa o idoneyt sa mga charitable organization. Bode-bodega ang mga mga ukay-ukay didto.
“There’s money in garbage,” sumala pa lagi sa panultihon.Usahay makajakpat kag slightly used o never used, pero ang tanang ukay-ukay kinolekta gikan sa mga basura didtos Amerika, Uropa, Japan, o Korea.
Sa usa ka bahin, makalipay kining ukay-ukay kay maka-afford na tag mga branded maong o bag nga barato kaayo. Tiaw mo nang makakuha kag maong nga tag P80, usahay P60? Pero sa pikas bahin, aduna kini negatibong epekto tungod kay ginapatay niini ang atong mga industriya. Dili gyod nato matukod ang atong kaugalingong industriya sa tela, sapatos, bag, ubp. kay pilde ta sa kabarato sa imported nga ukay-ukay. Unsaon nato pagtukod og mga paktorya sa kotse, bus, kompyuter, ug ubang produkto? Kon wala tay mga industriya ug paktorya diris Pilipinas, unsa may kasudlan nga trabaho sa mga tawo? Mag-OFW tang tanan?
Reaksyon sa “Arkibo”: “Naggilok akong ‘panumdoman’ nga mangolekta og mga sugilanon/batbat sa mga Lumad. Magsugod ko sa akong close nga mga tinahod nga Lumad aron dali ra pod ang FPIC (free, prior, and independent consent). Karon duna koy gisugoran nga estorya kabahin sa biyahe sa akong mga apohan gikan sa Bohol paingon sa Sinangguyan, Don Carlos, Bukidnon. Gusto nako masundan ang ilang ruta niadto ug ang mga gipangbasehan sa ilang pagbalhin dinhi sa Bukidnon.” – Gikan kang Walter B.
Reaksyon sa “Black Pearl”: “Naa koy natanaw-an nga salida (mga mid-80s man tingali), ang titulo ‘The Black Pearl’; ambot naa ba kaha sa internet; sa laing nasod ang setting – Gikan kang hmc mordeno. – Kon pareho mig estorya, nangopya siya nako, LOL. Mdt.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
