DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/Agosto 14) – Human kang Magellan, nagpadalag laing ekspedisyon ang Espanya padulong sa Pilipinas nga gipangulohan ni Jofre Garcia de Loaysa niadtong Hulyo 1525. Pito ka caravel, mga dagkong barko nga de-layag, ug kapin 450 ka tawo ang miapil niining ikaduhang ekspedisyon. Ang mga barko mao ang: Santa Maria de la Victoria (ang flagship), San Gabriel, Nunciata, Santi Spiritus, Santiago, San Lesmes, ug Santa Maria del Parral.
Gikan Espanya, mitabok ang ekspedisyong Loaysa sa Atlantic Ocean padulong sa South America. Ang Nunciata ug Santi Spiritus naguba tungod sa kusog nga mga hangin dapit sa Argentina. Ang San Gabriel mibiya sa grupo ug mibalik sa Espanya. Ang Santiago nasaag ug wala na kaapas, ug busa ang San Lesmes, Santa Maria del Parral, ug Santa Maria de la Victoria na lang ang mipadayon paglabang sa Pacific Ocean padulong sa Pilipinas ug Moluccas.
Tungod kay walay balita sulod sa duha ka tuig mahitungod sa ekspedisyong Loaysa, gisugo sa hari sa Espanya ang pagsusi kon unsay nahitabo niini. Niadtong 1527, tulo ka barko nga lulan og 110 ka tawo ang milayag gikan sa Mexico (nga nianang panahona, nakolonays na sa Espanya) ubos sa mando ni Alvaro de Saavedra. Ang duha ka barko nahimulag dayon gikan sa flagship nga Santiago ug walay nasayod unsay ilang gidangatan.
Ang Santiago nakaabot sa Mindanaw diin nila napunit ang tulo ka surbaybor sa Santa Maria del Parral. Sa Moluccas, nakita nila ang nahabiling tripulante sa Santa Maria de la Victoria, ang flagship sa ekspedisyong Loaysa. Miagig daghang adbentyur ang Santiago, ug namatay na lang si Saavedra sa 1529 nga wala makauli sa Mexico. Ang mga salin nga tripulante nahulog pa gyod sa kamot sa mga Portuges sa Moluccas. Sa 125 ka surbaybor sa Santa Maria de la Victoria ni Loaysa ug 25 ka buok surbaybor sa Santiago ni Saavedra, 25 na lang ka tawo ang nakauli sa Espanya pinaagi sa Cape of Good Hope ug Portugal niadtong 1536, siyam ka tuig sukad sila mibiya gikan sa Mexico!
Gikan sa mga testimonya niining mga surbaybor sa ekspedisyong Saavedra nga nasayran nato unsay gidangatan sa ekspedisyong Loaysa. Ang San Lesmes nawala sa pagtabok sa Pasipiko ug wala na igdungog (naay teyoriyang mitumaw karong bag-o kon unsay nahitabo sa San Lesmes, kapin 450 ka tuig na ang milabay!) Si Loaysa namatay sa pagtabok sa Pasipiko ug ang iyang barko nga Santa Maria de la Victoria natanggong sa Moluccas kay nabaldado ug dili na makalawig.
Ang pinakainteresante nga nahitabo mao ang sa Santa Maria del Parral. Napik-ap nila ni Saavedra ang uska tripulante sa Santa Maria del Parral sa kabaybayonan sa (sumala sa mga eksperto) Lingig ug Baganga. Matod pas nareskyu nga tripulante nga ginganlag Sebastian de Oporto, na-shipwreck kuno ang Santa Maria del Parral, ug gipatay sa mga netibong gipangulohan ni Catunaw ang ilang kapitan nga si Jorge Manrique, iyang igsoong si Diego, ug uban pa. Gihimo siyang ulipon sa uska chieftain, samtang gipreso kuno ang duha niya ka kauban sa ambot asa.
Sa Isla sa Sarangani, giransom ni Saavedra ang duha ka sakop sa Santa Maria del Parral nga sila si Romai ug Sanchez. Ang ilang estorya nag-ingon nga didtos east coast sa Mindanaw, nakigbarter sila sa mga netibo. Katorse ka tawo, nga gipangulohan sa uska Tarragona, ang nanaog sa barko aron mangitag pagkaon. Apan wala na kini makabalik. Hinunoa, ang mibalik mao ang mga netibo nga nagdalag pagkaon. Gipasakay sila sa barko, apan kalit lang nilang giatake ang kapitan, iyang igsoon, ug ubang Katsila. Nanagan ang mga netibo dihang gipabuthan sila. Milayag ang barko ug napadpad sa Sarangani diin kini nabangga sa mga bato. Gisulong sila sa mga netibo, gipatay ang uska Katsila, ug gibihag silang tanan.
Apan dihang nahubog si Romai, iyang gisugilon sa uska tripulante ni Saavedra ang tinuod nga nahitabo sa Santa Maria del Parral: Nag-mutiny diay sila, ug sila mismo ang nagpatay kang Jorge Manrique ug ubang lider sa barko. Kini si Romai gibitay ni Saavedra.
Sayang wala tay direktang akses sa mga dokumento didtos arkibo sa Espanya aron mabasa ang kompletong testimonya sa mga surbaybor sa ekspedisyong Saavedra ug masayran nato ang mga detalyadong panghitabo sa Santa Maria del Parral. (Unsa kahag gastosan sa atong gobyerno ang pagxerox o pagmicrofilm sa tanang dokumento didtos Espanya ug iapod-apod sa mga lokal nga library? Sa maong paagi sayon kaayo mabasa sa mga interesado ang atong kasaysayan, di ba?) Anyway, gikan sa mga tagpi-tagping tinubdan nasayod ta nga ang Santa Maria del Parral adunay gibug-atong 95 ka tonelada nga kasagarag tripulantehag 40 ngadto sa 50 ka tawo. Lagmit nadugangan silag tawo gikan sa naguba nga Nunciata ug Santi Spiritus.
Karon, daghan tag pangutana sa misteryo sa Santa Maria del Parral. 1. Asa gayod ang tinong dapit diin midunggo ang Santa Maria del Parral sa east coast sa Mindanaw ug nahinabo nila ning uska Catunaw? 2. Hain man nangadto ang kapin 50 ka tawo sa Santa Maria del Parral nga tulo ra man kanila ang nareskyu ni Saavedra? 3. Naa bay koneksyon ang lungsod sa Tarragona diha sa Davao Oriental sa tripulanteng Tarragona sa Santa Maria del Parral? 4. Naa bay koneksyon ang Santa Maria del Parral sa gitawag nga mga Tagabalooy, ang mga puti nga Mandaya? Dili kaha sila ang gitawag nato karon nga mga Manurigaw? Ato kining batbaton sa mosunod nga isyu. (Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)
